Er gaapt een grote afstand tussen de rudimentaire punk van Disturbing Domestic Peace (1980) en de bonte waaier aan instant composities van Instant (1995), maar wie een beetje had opgelet, die had dit kunnen zien aankomen. 

Starre clichés zijn van alle tijden, en er bestaat ook nog altijd een beeld van punk als boertige herrie voor dombo’s. Nochtans bewezen heel wat bands aan beide kanten van de plas dat het anders kan, en dat de twee schijnbaar tegenovergestelde werelden van punk en improvisatie meer met elkaar gemeen hebben dan je zou denken. Journalist John Corbett uit Chicago, die als een van de eersten een lans brak voor The Ex in de Verenigde Staten, vatte het in zijn liner notes bij Instant mooi samen:

“Connections between a punk band and improvised music are clear then: refusal of authority, interrogation of traditionally lauded standards, investigation of creativity outside the strictures of commercial salability.” Beide werelden zijn op zoek naar onafhankelijkheid, vernieuwing en worden aangestuurd door non-commerciële drijfveren. De attitude zat er al ingebakken, het kwam er enkel op aan die sterktes als improvisator nog wat aan te sterken. Enkele jaren hoor je het Terrie ook nog eens samenvatten in de documentaire Beautiful Frenzy: “Improvisatie is muziek, en muziek is improvisatie.” Het is net die vrije, ontvankelijke geest die hen ongetwijfeld geholpen heeft bij het afleggen van een parcours dat zich nooit vastliep in doffe retro-toestanden en eerder leek op een voortdurende oefening in vernieuwing.

Er waren trouwens al genoeg tekenen aan de wand die Instant aankondigden, zoals de experimenten met vrijheid op Blueprints For A Blackout, de komst van o.a. Ab Baars en Wolter Wierbos op sleutelplaat Joggers And Smoggers, de eerste Bimhuis-concerten (waaronder de legendarische October Meeting) in 1991, en natuurlijk de intense samenwerking met Tom Cora. In 1995 nam een tot sextet uitgezet The Ex (nu met Han Buhrs als tweede vocalist) niet alleen een van zijn meest hechte albums op – Mudbird Shivers – maar ook een dubbelaar (!) met zomaar even 32 compacte improvisaties verspreid over twee schijfjes. De gasten: Ab Baars, Han Bennink, Wolter Wierbos, Tristan Honsinger, Michael Vatcher en Dolf van de Koeienverhuur Studio.

Natuurlijk is Instant naar geen enkele maatstaf een doorsnee album. Soms denk je naar een reguliere Ex-plaat te luisteren (Keng Lil Surf), hier en daar duiken er flarden op die uit een of andere volkstraditie lijken te komen, en er wordt volop gewerkt met het proces van overdubbing (zowel meerdere lagen van één instrument, als het achteraf toevoegen van bijdragen van de gasten), waardoor er van purisme geen sprake kan zijn. Met lengtes die variëren van 40 seconden tot 4 minuten krijg je bovendien stukjes voorgeschoteld die netjes in de punk zitten qua compactheid. Binnen en buiten voor het gaat vervelen.

Er staat haast geen maat op de variatie, want ze wisselen van solo’s tot kwintetten, van uitgebeend gefriemel naar rammelherrie, van trance-opwekkende herhalingen naar verkrampende erupties, van vermangelde blues naar complete absurditeiten. Ze blijven hier weg van de conventionele songs, en G.W. Sok zet even een stap achteruit, maar de attitude, humor én politieke component blijven aanwezig, zitten verweven in de interactie, de eigenzinnige contrasten, de vaak associatieve en hilarische commentaren bij de songs (opgetekend door Sok), en songtitels als Skoplje Bop, Expoobident, Lip up, Stump, Karremans’ Last Measure en Smuiger.

In Meanwhile Back In Ozone Street ratelt Han Bennink erop los, vergezeld van een zaagmachine (!) en een tape die Emma Fischer (Terrie’s partner) laat horen op viool en cello. In What Inflexibility?! creëren Andy Moor (toen nog niet zo lang een full-time bandlid) en Michael Vatcher een dolle werkplaatsinteractie van gitaar en o.a. springveren. Elders is Vatcher in de weer met een misthoorn, speelt Baars een duet met een karekiet, wordt Wierbos verdubbeld tot je een heel koor trombones te horen krijgt, en in Danse Maudit krijg je het beste gebruik van een schrapende stoel  in een song ooit. Het is verleidelijk om alle stukken apart te gaan vermelden, zo speels en verschillend zijn ze. De ‘alles kan, alles mag’-filosofie van de band wordt hier uitgevoerd tot in het extreme, en toch vormen ze allemaal samen een kaleidoscoop die buldert: dit is The Ex!

De onvoorspelbaarheid, excentrieke klanken, de compacte duur van de stukken, en combinatie van die bekende spirit met de verkenning van nieuw territorium zorgt ervoor dat Instant nooit een droge bedoening wordt. Voor nieuwkomers in de vrije muziek is het misschien even doorbijten, maar dan stel je je maar de vraag of er ooit al dingen op hun kop gezet werden zonder grenzen te verleggen. Voorts is het vooral boeiend om dit zo’n beetje te beschouwen als de officiële start van de carrières van de Ex-leden als volbloed improvisatoren. 25 jaar later zoeken vooral Andy Moor en Terrie Hessels nog regelmatig de vrije muziek op, via hun labels (resp. Unsounds en Terp), aanhoudende connecties met enkele van de muzikanten op Instant, maar ook met andere improvisatoren en experimentalisten zoals Ken Vandermark, John Butcher, Jaap Blonk, Anne-James Chaton, Paal Nilssen-Love, Kaja Draksler en vele anderen. Het is een facet van The Ex dat al net zo belangrijk geworden is als hun punkwortels en (later) de Ethio-connectie, en waar je ook even zoet mee bent.