Toeval en instinct kunnen bij The Ex soms verstrekkende gevolgen hebben. De band ontmoette Getatchew Mekuria voor het eerst in 2004. In het decennium dat er op volgde leidde het tot twee albums, een dvd en meer dan 100 concerten op verschillende continenten. Y’Anbessaw Tezeta, het tweede van die albums, is om meerdere redenen een sleutelplaat in de discografie van de betrokkenen.

Toen The Ex bij Mekuria belandde in 2004, was dat vooral om te vragen of hij zin had om te spelen met het ICP Orchestra tijdens het festival rond het 25-jarige bestaan van The Ex. Dat gebeurde ook, in november van dat jaar, maar Mekuria wilde méér: hij wilde spelen met The Ex. Van het een kwam het ander: in 2006 verscheen het intussen klassieke Moa Anbessa, een zinderende plaat die liet horen dat het perfect mogelijk is om twee totaal verschillende stijlen op elkaar te leggen en er iets bijzonders van te maken. Een echte Ethio-plaat, maar ook een echte Ex-plaat, en een onwaarschijnlijke pleitbezorger voor de Ethiopische muziek die een prachtige aanvulling vormde op de fabuleuze Éthiopiques-reeks.

In 2011 gaf de intussen 76-jarige Mekuria, een XL-persoonlijkheid zoals er maar weinig verschenen op het pad van de band, te kennen dat hij nog één laatste album wilde maken, eentje met The Ex. Er werd een selectie gemaakt van Ethiopische melodieën, velen uit traditionele songs, er werden wat bevriende muzikanten bij elkaar gehaald, en het resultaat is Y’Anbessaw Tezeta. Dat ligt in het verlengde van zijn voorganger, maar is meteen ook een heel andere plaat. Deze keer geen vocals (de relatief nieuwe Arnold de Boer speelt enkel trompet) en met een minder uitgesproken spreidstand tussen punk-energie en de Ethiopische wortels, maar het resultaat is minstens even indrukwekkend.

Dit album is immers het resultaat van al die gedeelde ervaringen en concerten. Uren met elkaar doorbrengen, op en naast het podium. Die opnames verliepen, zoals je kan leren uit een tekstbijdrage van gastmuzikant Ken Vandermark, niet altijd van een leien dakje (Mekuria kwam uit een orale cultuur, hield niet van partituren en songs bleven voortdurend veranderen), maar je hoort hier een intense liefde voor de muziek die de deelnemende muzikanten intussen vanbinnen en vanbuiten kennen. Dat is het voornaamste verschil: van Moa Anbessa spat de vreugde van de ontdekking, de begeestering van het nieuwe. Y’Anbessaw Tezeta wordt meer gespeeld vanuit die traditie en is, zoals Terrie Ex aangeeft in zijn begeleidende tekst, “(…) more sensitive and fragile, deeper.”

10 songs, 48 minuten lang word je meegenomen naar Ethiopië, via strijdsongs, trouwfeestliederen, een Ethiopische blues en hier en daar interpretaties van iets modernere songs. Mekuria’s krachtige tenorsaxofoonklank, meteen herkenbaar door dat enorme vibrato, is het hart van het album, waar alles rond wentelt. En wentelen doet het dan ook, met melodieën die sensueel kronkelen als de glooiende heuvels van het land, met even ontbeende als subtiele ritmes op maat van deze band en een vaak terugkerende call & response-aanpak tussen de leider en zijn kompanen. Ook opvallend: de gitaren van Terrie Ex en Andy Moor mijden de withete furie en vervullen net als de blaasinstrumenten van Ken Vandermark, Xavier Charles, Brodie West, Joost Buis en Wolter Wierbos een iets meer dienende rol. Het is vaak een ontdekking hoe ingenieus alles in elkaar gepast werd.

Het is onbegonnen werk om het volledige album te ontleden, maar het moet gezegd dat de start meteen ongemeen sterk is, met het schuifelende “Ambassel”, waarvoor een onwaarschijnlijke klarinetsolo van Mekuria uit de jaren zeventig wordt gebruikt, en vervolgens een soloversie van het klassieke “Tezeta”, dat ook tijdens de concerten uitgroeide tot een hoogtepunt. De lichtvoetigheid van de feestsongs gaat perfect hand in hand met meer ingetogen stukken, terwijl “Abbay Abbay” een onweerstaanbare ode aan de Blauwe Nijl, aan een laatste trouwfeestsong gekoppeld wordt. Levensvreugde en melancholie houden elkaar voortdurend in evenwicht op een album dat aanvoelt als een volbloed klassieker.

Alsof dat nog niet genoeg is, worden er nog een paar redenen bovenop gedaan om het aan te schaffen. Het 40 pagina’s tellende boekje bevat bakken foto’s, een interview met Mekuria, anekdotes van de deelnemende muzikanten, uitleg over de composities en extra luistertips. En dan is er nog die bonus-cd, met enkele stukken uit dat eerste concert met het ICP Orchestra, live opnames met The Ex en gasten, en een solostuk dat opgenomen werd in de Witte Villa in Wormer. Kers op de taart zijn tweede oude stukken uit het begin van de jaren zestig, toen Mekuria bij het Harar Police Orchestra speelde. Alles bij elkaar opgeteld maakt het van Y’Anbessaw Tezeta een machtige release: een muzikaal testament van Mekuria én een hoogtepunt in het Ethiopische avontuur van The Ex, dat nog altijd zindert in het werk van de band. Zelfs in een carrière van 41 jaar is dit een cruciaal document.

Getatchew Mekuria overleed op 4 april 2016. Dat zelfde jaar verscheen bij Terp nog een laatste ode in de vorm van het prachtige fotoboek Getatchew Mekuria (1935-2016).