Met zijn laatste album Manifold heeft saxofonist Ben van Gelder een meesterlijke plaat gemaakt. Met het orgel, met de Britse meesterspeler Kit Downes daarachter, is het, zonder enige twijfel, één van de meest opvallende en sterkste Nederlandse jazzplaten van de laatste decennia geworden. Manifold is zowel onvoorspelbaar, uitdagend, avontuurlijk, overrompelend als emotioneel.

Van Gelder daagde zichzelf uit om met een echt ander klinkend album te komen en dat leverde dus ook een echt een uitdagende en fascinerende plaat op. De vrijheid van jazz opgepakt om er muzikaal met iets volslagen nieuws, absoluut niet in een genre in te delen, uit te komen. Een uitgebreide tour langs kerken in de Lage Landen de komende maanden brengt Manifold bij iedereen dicht in de buurt. Een niet te missen ervaring dunkt ons. Hoog tijd om van Gelder dus weer eens uitgebreid te spreken.

‘Het was nogal een proces om Manifold te maken’, zo vertelt van Gelder. ‘En eigenlijk was Kit Downes mijn belangrijkste pion in deze. Toen ik zijn orgelalbum Obsidian (2018) hoorde, het album dat hij samen met de tevens Britse saxofonist Tom Challenger maakte voor het grote ECM, raakte ik vervoerd door zijn spel en zijn composities. Ik had altijd al een liefde gevoeld voor het grote (kerk)orgel, iets dat op het conservatorium alleen maar groter werd, maar ik had geen idee hoe deze in mijn composities te gebruiken. Er sowieso een uitgebreid muziekstuk mee te schrijven. Obsidian opende mijn ogen en laaide een enorme  creativiteit in me op. Ik begrijp dat jij dat album ooit live in Brussel hebt gehoord (inderdaad op Brussels Jazz Festival 2019) en ik was echt ontzettend jaloers. Dat moet zo bijzonder geweest zijn’.

‘Ik ben met het idee van Obsidian aan de slag gegaan en had gelijk al het idee dat ik een grotere band rondom het kerkorgel wilde hebben. Niet bijvoorbeeld alleen Kit en mijzelf. En die grotere band die ik nodig had om het project te maken wilde ik hebben met mijn favoriete muzikanten. Dat dit project om Kit Downes draait is niet moeilijk uit te leggen. Het was alleen maar heel fijn en bijzonder dat hij ook echt beschikbaar was. Hij is denk ik momenteel de meest gevraagde Europese muzikant die niet alleen op heel erg veel belangwekkende albums meespeelt maar ook live bij iedereen die er maar toe in de band zit’.

‘Hij zit natuurlijk ook in Deadeye, de geweldige band van mijn grote vriend (gitarist) Reinier Baas en ook daar klinkt hij helemaal te gek. Drummer Antoine Pierre en trompettist Jean-Paul Estiévenart, twee muzikanten die ik zeer bewonder en waar ik al veel mee speelde, komen natuurlijk uit de rijke Vlaamse jazzscene. Jan Roelofs, op dit album op basklarinet te horen, en Hristo Goleminov bewonder ik al net zo. Tijs Klaassen was mijn absolute keuze voor de bas. Net als ook zangeres Fuensanta (Méndez) die met haar vocalen altijd weer veel sfeer en kleur aan de composities weet te brengen.’

Manifold heeft ook een oorsprong in het Amsterdamse Orgelpark waar ik dagenlang mocht pielen – in het begin wilde echt goed spelen nog niet lukken – om de composities voor het album echt goed te krijgen. Natuurlijk was Kit degene die me hielp maar zeker ook alle hulde en lof naar de mensen van het Orgelpark die alle geduld met me hadden om alles over de orgels uit te leggen en me vooral heel veel tijd gaven alles muzikaal zelf te ontdekken. Alles over sound, sfeer en volumebepaling. Je moet je voorstellen dat Orgelpark echt een heel bijzondere plek is met vele orgels en waar in het midden dan ook een mogelijkheid is, een soort van console vol techniek, om meerdere orgels tegelijk te bespelen’.

‘Ik heb daar de echte basis van Manifold neergelegd. Muziek maken is natuurlijk in eerste instantie een proces in je hoofd dat daarna je daarna op een mysterieuze/onverklaarbare manier naar composities weet om te zetten. En daarna naar een aaneensluitend en coherent muziekstuk. Juist ook om daar heel veel te zijn deed me beseffen hoe sterk het muziekstuk om het orgel zou draaien maar dat dat niet allesbepalend zou gaan zijn. Natuurlijk is een orgel een zeer dominant instrument, of beter gezegd kan het een heel bepalend instrument zijn. Juist omdat er, met alle registers open, een volle sound als van een orkest uit kan komen. Het was dus heel belangrijk dat ik die vele dagen in het Orgelpark doorbracht om de dynamiek van het orgel goed te leren kennen om zodoende te kunnen bepalen hoe dat moest gaan werken met de andere instrumenten.’

‘Mijn manier van de composities voor het album schrijven begon te lopen toen ik het orgel door begon te krijgen, of beter hoe ik de sound kon bepalen’, zo vertelt van Gelder als we hem vragen naar het schrijfproces. ‘Hoewel ik wist dat het orgel de basis zou zijn, ik het een echte orgelplaat wilde laten worden, wist ik ook dat ik de ruimte voor de andere muzikanten moest creëren. Je gaat bijvoorbeeld een geweldig trompettist als Jean-Paul niet limiteren en zeker ook laten soleren en dan zo vrij mogelijk. Jean-Paul is één van die muzikanten die je elke keer weer volledig overrompelt met zijn solo’s. Ik weet soms echt niet waar hij het vandaan haalt, hij blaast me elke keer weer volledig weg in zijn muzikale creativiteit’.

‘Sowieso was het mijn bedoeling om veel blazers te hebben, een prachtig tegenwicht in het geluid en de kracht van het orgel. En Antoine is natuurlijk de perfecte drummer met genoeg subtiliteit en slagkracht om ook daar tegenwicht aan te bieden. Fuensanta, die ik al jaren zeer bewonder heb ik juist ook gevraagd om met haar stem extra sfeer en melodie binnen de composities te brengen. Ik wilde ook dat ze echte teksten zong, juist geen woordloze zang in deze. Haar teksten verhalen over menselijk gedrag en de complexiteit daarvan. Gefocust ook op de onvoorspelbare tijden waarin we momenteel leven met een blik naar de onzekere toekomst’.

‘Ik ben een hoopvol gestemd mens maar deze tijden zijn soms te bizar om volledig op je door te laten dringen. Gelukkig kan ik me soms ‘verstoppen’ in de muziek. En Manifold was echt een project om me niet anders als volledig in vast te bijten. Het was, ook omdat ik niet alleen alle composities maar ook alle arrangementen schreef en de band bij elkaar haalde, wat altijd moeilijk is met muzikanten die populair zijn en steeds weer heel veel projecten tegelijk doen en veel optredens hebben.’

‘Gelukkig haalde ik voor dit project een subsidie binnen die genoeg bleek om een mooie tijd volledig in de muziek te kunnen duiken en zelfs wat geld over te houden om ook wat optredens te kunnen organiseren. Nou ja, om wat financiële hulp te bieden om z’n grote band bij elkaar te brengen in kerken waar ik deze concerten wilde doen. Ook iets wat ik zelf moest regelen nog. De plaat komt namelijk uit op het label dat Reinier en ik enkele jaren geleden hebben opgericht om onze volledige muzikale vrijheid te kunnen behouden. Maar dat houdt ook in dat je zelf de promotie en distributie moet doen en vervolgens ook alle optredens moet gaan opzetten’.

‘En op een gegeven moment was ik natuurlijk ook weer gewoon aan het les geven op het Conservatorium van Amsterdam , waar ik dat vele jaren doe, en moest dat allemaal tussendoor. Ben dan ook heel blij dat de plaat nu uit is en er zo goed op gereageerd wordt. En dat de meeste optredens, die we alleen in kerken van Nederland, Belgie en hopelijk ook Duitsland willen doen, kerken met goede orgels, nu ook vaststaan. Het was tot nu toe een zeer enerverende exercitie maar ik ben ontzettend blij met de muziek die eruit gekomen is.’