Written in Music en Stedelijk Museum Alkmaar trakteren sinds oktober vorig jaar op een serie unieke muziekervaringen. Vier eenmalige soloconcerten in het museum, waarin improvisatie de hoofdrol speelt, met de kunst als inspiratie. Dit alles onder de noemer Art=Music=Art. Een boeiend gegeven natuurlijk, vooral ook door de keuze in muzikanten, die internationaal en ambitieus is: Tom Herbert (Londen) (contrabas), Alex Koo (Brussel) (piano), Reinier Baas (Amsterdam) (gitaar) en Marc Mommaas (New York) (saxofoon) hebben allen met eigen, oorspronkelijke muziek hun sporen in de jazzwereld ruimschoots verdiend.

Het vierde optreden is, net als de eerste drie concerten, uitverkocht. Wederom is de oogstrelende tijdelijke concertzaal in het Stedelijk Museum het decor. Het podium is vanavond voor saxofonist Marc Mommaas, al jaren een grote favoriet van Written in Music. Mommaas is een muzikant van internationale klasse die al meer dan een kwart eeuw in New York woont en werkt. In dat kloppende hart van de jazz vond hij zijn weg in de belangrijkste jazzkringen en zette hij als muzikant grote stappen. Ook was hij nauw betrokken bij het opzetten van de New York Jazz Workshop, een plek waar in jazz geïnteresseerde muzikanten, die niet naar een universiteit of conservatorium gaan of kunnen gaan, kunnen leren en spelen.

Mommaas speelde twaalf jaar geleden voor het laatst in Alkmaar, destijds was dat een uniek zolderkamerconcert onder de noemer Written at Home. ‘Een hoogtepunt in de toer van toen,’ aldus Mommaas terugblikkend. Werd hij destijds geflankeerd door drummer Tony Moreno en gitaristen Vic Juris en Nate Radley, vanavond mag Mommaas de uitdaging helemaal alleen aangaan.

‘Het voelt als een turning point,’ aldus Mommaas, die dit jaar 27 jaar in New York woont, na eveneens 27 jaar in Nederland te hebben gewoond. Voor het concert in het Stedelijk Museum vanavond heeft hij met vrouw en dochter nog een dag in Amsterdam doorgebracht, wat veel herinneringen naar boven bracht.

Daarom lijkt het Mommaas dan ook zeer gepast om vanavond in alle vrijheid een soort biografie te spelen. Een biografie die, met het overkoepelende thema van de museumzaal in het hoofd, natuurlijk moet worden aangedreven door het begrip ‘vrijheid’. Net als bij als zijn vader, kunstschilder, met wie hij verhitte discussies kon voeren, staat bij Mommaas vrijheid voorop. ‘Bescherm de vrijheid in de kunst!’. Zijn vader spoorde hem ook aan om solo te spelen, iets wat Mommaas sinds 2009 ook geregeld heeft gedaan.

Bekendere albums als Landmarc en The Impressionist, om er maar twee te noemen, kwamen tot grote bloei door hun weldadige setting, hun fraaie en spannende interactie tussen Mommaas en zijn medemuzikanten. Het is mooi om binnen enkele seconden te horen dat het geluid van Mommaas’ tenorsaxofoon ook vanavond weer bijzonder fraai en prikkelend is: warm en diep, met een subtiele rafelrand. De herinneringen aan Mommaas’ bandgeluid maken plaats voor iets anders, een solo-expressie die weleens net zo inspirerend zou kunnen worden. Het begin van het eerste stuk heeft een bijna vredig karakter, maar gaandeweg neemt de expressie toe en komt er meer en meer uitbundigheid en emotie in het spel. Tappend met zijn voet duwt Mommaas zelfs even kort door naar bijna klassieke swingsferen.

Het eerste stuk is een ‘tip to the hat to my father’, aldus Mommaas. Hierna volgt een ‘tip to the hat to my mother’. Op The Impressionist liet hij zich al inspireren door de muziek die hij van zijn moeder had meegekregen. Tijdens het tweede stuk van vanavond belanden we dan ook weer in heel andere, bijzonder aangename sferen. Een coherent, ‘smaller’ geluid dat weldadig aanvoelt en soms sprankelt als vogelgezang. Verrassend. Mommaas vertelt na dit kortere stuk dat het een combinatie van Bach en vrije improvisatie was.

‘Let’s go to New York,’ zegt Mommaas veelbetekenend. Hiervoor pakt hij de meer dan zeventig jaar oude klassieker Ask Me Now van Thelonious Monk op. In dit stuk tikt Mommaas de expressie van het begin van de avond weer aan. Je waant je bij momenten in een taxi die door nachtelijk New York rijdt, over een nat glimmend wegdek, met aan alle kanten neonverlichting.

Hierna speelt Mommaas’ staand en vult hij de zaal met lichtvoetige, appetijtelijke, zelfverzekerde, bijna trotse klanken. Hij komt vervolgens bijna tot stilstand, laat meer en meer pauzes vallen en laat steeds meer lucht toe. De zaal wacht geboeid af. Wat gaat er nu gebeuren? Dan springt hij weer op en verschiet de muziek van klankkleur. Uniek spel volgt; Mommaas is een rijkelijk begiftigd eenmansensemble.

De tenorsax zit in Mommaas’ hart, het is zijn meest geliefde instrument, vertelt hij en bij dat instrument hoort natuurlijk Body And Soul, beroemd gemaakt door Coleman Hawkins. ‘Let’s see where it lands…’ Deze jazz standard valt mooi binnen het optreden. Minder uitdagend op het eerste gehoor, maar Mommaas gaat er op zijn unieke wijze mooi mee aan de haal, om vervolgens weer klein te eindigen. ‘Een deconstructie’. Zo past ook dit stuk weer mooi in het vrijheidsthema.

En dan loopt het optreden richting het einde. ‘Ik ga jullie spelen,’ aldus Mommaas tegen het publiek. Staand begint hij met een loepzuivere lange noot om vervolgens het publiek gedurende een aantal vrijelijk vormgegeven, rijkelijk gevarieerde minuten een spiegel voor te houden. Na zo’n aankondiging ga je tóch actiever luisteren en zo trekt Mommaas de zaal op het einde nog even diep de muziek in.

‘Je hebt niet alleen solo gespeeld,’ krijgt Mommaas na de staande ovatie te horen. ‘Maar ook mét ons.’ Zo is het. Daarmee komt het muzikale gedeelte van deze vierde editie van Art=Music=Art tot een einde. Op naar de dinertafel om na te praten over deze enorm inspirerende belevenis.

N.B. Aan Art=Music=Art wordt op vrijdagavond 29 maart een extra concert toegevoegd. Het podium staat deze keer niet in het museum maar in de Grote Kerk, voor een speciaal concert van Ben van Gelder en diens laatste album Manifold.