Mekanik Kommando: geluidsmagie
Deel 14 in de reeks Postpunk Nederland, een serie artikelen over interessante Nederlandse bands die opkwamen na de punkgolf van 1977, 1978. Eigenzinnige, vaak ondergewaardeerde bands die blijvend applaus verdienen. Deze week: Mekanik Kommando.
Nijmegen, zomer 1980: Peter van Vliet en Lasika Panyigay richten vanuit de band Zelek een nieuwe groep op, Mekanik Kommando. Het duo wordt een kwartet door de komst van Simon van Vliet en Mirjam van Hout. De naam Mekanik Kommando is afkomstig van de elpee Mekanïk Destruktïw Kommandöh van de progressieve Franse band Magma, een inspiratiebron van de bandleden. Net als Magma werkt Mekanik Kommando met twee basgitaren en net als tijd- en landgenoten Minny Pops gebruikt men een synthesizer, speelgoedinstrumenten, effectapparatuur en een ritmebox.
Mekanik Kommando neemt een cassette op die door Wally van Middendorp (Minny Pops, Plurex) wordt opgepikt. Dit resulteert in een optreden op een Ultra-avond in Paradiso. Op Ultra-avonden is altijd ruimte voor experimentele muziek. Sterker nog, deze avonden zijn in Amsterdam hét podium voor bands als Mekanik Kommando. Bands die elders maar met moeite aan de bak komen.
Peter van Vliet in 1981 in Vinyl: “In Nederland kun je met onze muziek bijna nergens terecht. Het wordt door de zaalhouders niet gevreten. De weinige optredens die we hier gedaan hebben waren bijvoorbeeld een Ultra-avond en eh… toen we wisten dat Tuxedomoon hier in Doornroosje zou spelen zijn we met een brutale mond en een bandje naar de organisatoren gestapt en zeiden: dit is goed, wij willen in het voorprogramma spelen. En dat is gelukt. Ik moet zeggen dat het fantastisch was. Maar verder… zaalhouders willen alleen een band die bier verkoopt.”
Vinyl
In 1981 zet Mekanik Kommando enkele grote stappen vooruit. De groep staat in de belangstelling van het net opgerichte blad Vinyl en wordt gevraagd de muziek te leveren voor de flexidisc die bij het eerste nummer van Vinyl verschijnt. De band doet dat middels de nummers ~~~ en ++/+-. In de zomer van dat jaar is Mekanik Kommando drukdoende met de eerste elpee, die nog thuis wordt opgenomen. De plaat verschijnt bij Torso en heeft net als de nummers van de Vinyl-flexi een op zijn zachtst gezegd opvallende titel: It Would Be Quiet In The Woods If Only A Few Birds Sing.
De band vecht tegen het imago een doemband te zijn. Lasika Panyigay legt in Vinyl uit: “Wij hebben wel dat zware, en vooral live ook het agressieve, maar daarnaast vind je toch speelse dingen.” Van Vliet voegt toe: “Dat vind ik zo jammer van de meeste bands die onder iets als de noemer Ultra spelen. D’r gebeuren hoofdzakelijk zwarte dingen. ‘t Is zwartgallig, doemmuziek. Terwijl dat eigenlijk helemaal niet hoeft. Je kunt ook vrolijke Ultra-muziek maken.”
Jonge onderzoekers
Hoewel de muziek op de debuutelpee niet vrolijk is, stralen de meeste nummers wel een soort speelsheid, een verfrissend soort naïviteit uit. Als een soort jonge onderzoekers lijken de bandleden de mogelijkheden van hun instrumentarium te verkennen. De muziek is nog wat primitief maar zit vol spannende geluiden en leuke details. Met de dubbele baspartijen en de pentetrante geluidseffecten onderscheidt de band zich verder. Vreemde, maar toch pakkende muziek. Met het karakteristieke Microbes lijkt Mekanik Kommando zelfs in de buurt van een novelty-hitje te kunnen komen.
De elpee van Mekanik Kommando schopt het tot de top 30 van OOR en het blad interviewt de band in 1981. De groep voelt zich in haar groei belemmerd door het Ultra-etiket. “Ultra is geen geluid, maar een mentaliteit, een instelling. En die is van alles proberen en helemaal geen rekening houden met wat anderen ervan vinden. Ultra is experimenteel, het zoeken naar iets. Zo gauw je dat gevonden hebt, ga je structureren, dan is het experiment gewéést.”
De teksten van Peter van Vliet zijn vrij somber maar toch is Mekanik Kommando geen sombere band. Er is ook ruimte voor verwondering (Microbes), of lichtvoetigheid (Japanese Eyes). Peter van Vliet: “We hadden in de tijd van de flexi veel echt vrolijke nummers. Vrolijke melodietjes en die speelden we dan op een Riha-orgel.”
Mekanik Kommando heeft derhalve een goede start gekend in 1981. Begin 1982 krijgt de band vijf dagen studiotijd in de Salisburysound studio in Dordrecht. Dat is eigenlijk veel te weinig voor een band als Mekanik Kommando waar het vaak na de opnamen pas echt begint. De geluidsbalans op de plaat zal dan ook niet optimaal blijken. Toch is het eindresultaat hoopgevend: Dancing Elephants, een mini-elpee, biedt vernieuwende en verrassende muziek. Opener Stop And Play kan nog omschreven als dwarse elektropop. De andere nummers zijn tegendraadser. De ritmebox en de repetitieve baslijnen van Beauty Of Language hebben een fraai hypnotiserend effect dat alleen bij het eenvoudige en herkenbare refrein een paar keer wordt doorbroken. Het metalen, grimmige intro van Window is een voorbeeld van de geluidsmagie die Mekanik Kommando regelmatig bedrijft. Het industriële popliedje dat hierna losbreekt is typerend: een combinatie van een zekere speelsheid en comprosmisloze geluidsmuren.
De tweede helft van de plaat bestaat uit rustiger werk: de tot de verbeelding sprekende cadans van A Swan In The Ocean en het dromerige geluidslandschap vol interessante vondsten Miss. B. lijken te contrasteren met de eerste drie tracks, maar zorgen in feite juist dat Dancing Elephants een compleet beeld geeft van Mekanik Kommando anno 1982.
EMI
Mekanik Kommando krijgt kort hierna een contract bij een ‘officiële’ platenmaatschappij: EMI-Bovema. Met dank aan de zoon van de directeur van deze maatschappij die zich sterk maakt voor de band. Het nieuwe EMI-Bovema-sublabel Wereld Rekord wordt de thuisbasis van Mekanik Kommando. Het is voor het eerst dat een groot label serieuze interesse toont voor vernieuwende Nederlandse muziek. Tot verbazing van de bandleden krijgt men ook nog eens grote artistieke vrijheid.
Atmosfeer is altijd erg belangrijk geweest voor de band. Op de derde plaat, die Snake Is Queen heet en uitkomt in de herfst van 1982, is dat niet anders. Het instrumentarium is vrijwel hetzelfde gebleven al voegt de marimba weer een mooi element toe aan de vertrouwde klankenrijkdom. Het geluid is echter beduidend beter dan dat op de eerdere platen, mede dankzij het ruimere budget van EMI, dat veel meer studiotijd toelaat. In het oriëntaals aandoende Passing Clouds komen toetsentapijten als mistflarden voorbij, voortgedreven door strakke baslijnen, ritmebox en marimba. Een boeiend geheel, onberispelijk vastgelegd.
In het nummer Attraction Of Light wordt een nerveuze spanning opgebouwd. Peter van Vliet tegen Joost Niemöller van Vinyl: “We gebruiken bij een nummer altijd bepaalde beelden. Dat kan soms behoorlijk vaag zijn, soms weer vrij concreet. Het kan een bepaald landschap wezen, of een eenzame ruiter door de sneeuw, of zoals op deze derde plaat, het beeld van lemmingen en nachtvlinders die hun eigen ondergang tegemoet gaan.”
Muzikaal gezien verschuift het focuspunt ook per nummer. Bij Mekanik Kommando speelt geen enkel instrument een centrale rol. Panyigay: “We laten het elke keer afhangen van de sfeer van een nummer. Wanneer zo’n nummer daar om vraagt kan bijvoorbeeld een ritmebox heel hard opgenomen worden. Een andere keer kan de ritmische cadans tussen de twee basgitaren zo belangrijk zijn door het wrijvingseffect tussen die twee, dat we die partij een moment naar voren halen.” Ook de zang is niet constant op de voorgrond aanwezig, zoals bij de meeste popmuziek traditiegetrouw toch het geval is.
Gedurende 1983 vergroot de band zijn naamsbekendheid aanzienlijk door vele optredens in binnen- en buitenland en door een live-bijdrage aan het VPRO-programma Spleen. Bovendien is OOR enthousiast over het album: “Contrastrijk en vloeiend tegelijk, één met de natuur, een onuitputtelijke bron van luistergenot. Snake Is Queen, Mekanik Kommando draagt de kroon.”
Bij Wereld Rekord zijn inmiddels ook interessante platen verschenen van MAM en Tent, zodat het label zich in vrij korte tijd stevig gepositioneerd heeft. De tweede elpee van Mekanik Kommando moet Wereld Rekord verder op weg helpen. In 1984 komt de plaat uit: Bay The Moon. In de sfeerrijke, mysterieuze openingsminuten van Alleys And Place blijkt al dat Mekanik Kommando het geluid weer wat verder verfijnd heeft in de studio. Op een aantal nummers borduurt men voort op Snake Is Queen. Elders zijn er verschuivingen waarneembaar. In From The Ashes zijn invloeden hoorbaar van Amerikaanse elektro. Mekanik Kommando slaagt er bovendien in om in een aantal tracks het experiment hand in hand te laten gaan met een zekere toegankelijkheid.
Onder de vlag van Wereld Rekord laat Mekanik Kommando de nieuwe plaat los op het publiek, tijdens een Europese tournee met stalgenoten Tent en MAM. De band krijgt in kleinere kringen veel waardering, zowel in Nederland als daarbuiten. Stap voor stap moet Mekanik Kommando een grotere fanschare kunnen opbouwen, ook al maakt de band in de eerste plaats muziek die men zelf interessant vindt. In 1985, tijdens de opnamen voor een nieuwe plaat, verlaat Lasika Panyigay echter de band. Het einde van een tijdperk. Ze is vijf jaar een van de drijvende krachten achter Mekanik Kommando geweest. In een later stadium zal ze muzikaal nog van zich doen spreken met Güler en Ulan Bator. Ook Mirjam van Hout verlaat de band in 1985. Daartegenover staat dat Jack Kaat (toetsen, saxofoon) de gelederen komt versterken.
Alle strubbelingen vertragen de nieuwe elpee van Mekanik Kommando echter wel. Bij EMI is men er bovendien achtergekomen dat er met alternatieve popmuziek geen geld te verdienen is en dat van waardering alleen de schoorsteen niet blijft roken. Na drie jaar en twee albums scheiden de wegen van EMI en Mekanik Kommando zich.
Minder mechanisch
Mekanik Kommando laat ondertussen op de live-cassette Do (1985) horen minder ‘mechanisch’ te klinken dan voorheen. Dit wordt duidelijker als in 1986 de langverwachte nieuwe plaat verschijnt, Shadow Of A Rose. Het album verschijnt op het eigen label Rosebud, opgericht na het afscheid van EMI-Bovema. Vanzelfsprekend heeft Rosebud minder middelen dan EMI-Bovema. Shadow Of A Rose zal dus via concerten, recensies en mond-tot-mondreclame zijn weg moeten vinden. Dat moet toch lukken, want de plaat is een van de beste Nederlandse releases van het jaar.
Wat direct opvalt is het organische karakter van de plaat. De akoestische gitaar speelt een grotere rol en de ritmebox en synthesizer lijken te zijn verdwenen. Door dit alles komen ook de wederom aanwezige viool en klarinet in een ander licht te staan. De plaat opent atmosferisch, in geen velden of wegen lijkt een beat te bekennen. Er ontvouwt zich een intrigerend klanklanschap waarin vroeg-industriële muziek overvloeit in folk en psychedelica. De band piekt met nummers als A Picnic In The Castle Garden, Scars en Run Rintintin Run.
De VPRO onderkent de kwaliteit van Shadow Of A Rose en vertoont onder meer een video van het titelnummer. Echter, veel meer eer dan waardering in kleinere king valt Mekanik Kommando niet ten deel. De band is zich inmiddels meer en meer gaan toeleggen op film- en theatermuziek. Aan inspiratie geen gebrek. De eigen huisstudio, De Tempel, is een broedplaats van ideeën.
In 1988 verschijnt The Castle Of Fair Welcome, wederom op Rosebud. De muziek van Mekanik Kommando is anno 1988 verre van mechanisch en al snel besluiten de bandleden afstand te doen van de naam Mekanik Kommando. Men besluit voortaan onder de naam The Use of Ashes te gaan opereren. Net als Mekanik Kommando is ook deze naam ontleend aan de titel van een album van een andere band. Dit keer is dat een plaat van de psychedelische folkformatie Pearls Before Swine. De platen van The Use of Ashes komen onder meer uit op het Rotterdamse label Tonefloat, dat later niet alleen The Castle Of Fair Welcome uitbrengt op cd maar ook op de proppen komt met een cd-release van het debuutalbum van Mekanik Kommando uit 1981. Originele elpees van de band zijn inmiddels vele tientallen euro’s waard.
Volgende artikel Postpunk Nederland: The Nits
Voorgaande aflevering Postpunk Nederland: Blue Murder (deel 2)