Deel 22 in de reeks Postpunk Nederland, een serie artikelen over interessante Nederlandse bands die opkwamen na de punkgolf van 1977, 1978. Eigenzinnige, vaak ondergewaardeerde bands die blijvend applaus verdienen. Deze week: Ensemble Pittoresque en Vice.

Ensemble Pittoresque

Richard Neumöller en Paulus Wieland zijn nog niet zo lang van school als zij in 1977 Ton Willekes leren kennen, in een kraakpand in Den Haag. Het tweetal is net van school en bekijkt de maatschappij met een cynische blik. Alternatieve, vernieuwende muziek is een gedeelde passie. Ton Willekes blijkt technisch zeer onderlegd en een muzikale samenwerking is geboren. De heren verhuizen naar Wassenaar en kraken een huisje in de duinen. Ze zijn niet de enige experimentele muzikanten in de directe omgeving. Neumöller, Willekes en Wieland zijn echter het meest serieus. Ze experimenteren met een groeiend arsenaal aan elektronische apparatuur.

In november 1979 worden een aantal experimentele stukken opgenomen die duidelijk verwijzen naar de duinen van Wassenaar (Ruisde Het Ruisde, Diep In Het Duin). In Zeeland worden in maart 1980 nieuwe opnamen gemaakt onder de naam 2 Componenten Collectief. Naast gitaren duiken nu ook een ringmodulator, piano en keyboard op. Een paar maanden later volgen nieuwe Zeeuwse opnamen, gemaakt onder de naam Union der Festen Hand. Wat opvalt is de ritmebox. De muziek blijft bizar maar krijgt een wat lichtvoetiger tintje en doet wat denken aan het soort muziek zoals in Duitsland eerder door Neu! gemaakt werd.

Tegen het einde van 1980 maakt het drietal in Wassenaar interessante opnamen die bol staan van de gitaareffecten. In deze periode, door de band ‘Ultra-periode’ genoemd, worden zonder zonder overdubs de stukken Untitled 1, 2 en 3 gemaakt. De ritembox is weer terug in een aantal tracks die onder de naam Klompenisten worden gemaakt, in Zeeland in 1981.

Willekes verhuist naar een kraakpand in Rijswijk en vanaf dat moment gaat het snel. Hij krijgt een baan die hem in staat stelt nog meer apparatuur te kopen, zoals de Korg MS-20 synthesizer. Het drietal neemt nu op onder de naam Ensemble Pittoresque. Er valt in 1981 een bescheiden succesje te noteren als een van de nummers van de demo, Just Shine On Me, terechtkomt in Luger, de debuutfilm van Theo van Gogh. Latere opnamen vinden plaats in het Wassenaarse jongerencentrum en bij Neumöller thuis. Muzikaal gezien lijkt alles nu meer en meer op zijn plaats te vallen. Het drietal stuurt een tape naar EMI en Polydor. EMI heeft geen interesse maar Polydor vraagt of er misschien niet wat meer hitgevoelig materiaal op de plank is blijven liggen. Ensemble Pittoresque probeert nog wel halfslachtig een hitje te schrijven maar laat Polydor uiteindelijk weten dat men het maar met de tape moet doen. Van Polydor wordt niets meer vernomen.

Plaatwerk

Willekes maakt tevens opnamen met Störung, een andere drijvende kracht in de Wassenaarse alternatieve muziekscene. De plaat van Störung, This Is Future, wordt uitgebracht op het nieuwe label Clogsontronics en maakt indruk op de leden van Ensemble Pittoresque, die ondertussen nog steeds druk bezig zijn met hun eigen opnamen. Men neemt op met een AKAI viersporenrecorder met een mixdown naar een Revox A77. Door een ingenieuze zet van Willekes kunnen de heren drie tape loops synchroniseren met de elektronische ritmesectie. Ensemble Pittoresque past deze techniek live toe op het podium van het Wassenaarse popfestival, onder de naam Le Bateau Rouge. Ondertussen komt het eerste Ensemble Pittoresque-album, dat For This Is Past gaat heten – een verwijzing naar de plaat van Störung – steeds dichterbij.

In de lente van 1983 wacht er in België een versgeperste plaat, die het drietal gezamenlijk ophaalt. Ensemble Pittoresque tekent een distributiedeal met Boudisque en als snel krijg For This Is Past aandacht op radio en televisie. De VPRO, onder leiding van Bram van Splunteren reist voor het tv-programma Hotel Suburbia zelfs af naar Wassenaar om een special te maken over de Wassenaarse bands. Ensemble Pittoresque verschijnt samen met The Sound in 1983 op de maandelijkse flexidisc van Vinyl met het nummer Tetra Kilo. Meer interviews en meer optredens volgen.

Het is niet meer dan terecht dat For This Is Past de nodige aandacht krijgt. Het album is zonder meer sterk te noemen. De openingstracks Better Life’s en The Art Of Being laten stemmige electrowave horen, met sfeerrijke synths en gitaren, subtiele electronische beats en upfront zang. In Auratorium zorgt een doeltreffende sample van een koor voor een dramatisch effect. In Ash Grey As (een bewerking van het nummer Re-evaluatie uit 1981) roepen akoestische gitaar, een kerklok en een piano een plechtige sfeer op. De bandleden hebben hun gezonde afkeer van maatschappelijke conventies behouden blijkens het muzikaal wat lichtvoetiger Artificials:

“a narrow-minded teacher in shabby clothes
forces his religion in my throat
oh my god i can nearly breath
all these religions just are not for me”

Door met de vocalen te experimenteren weet de groep direct aangenaam te verrassen. Maitre Satori is een eigenwijze potentiële hit: een dada-achtige tekst, terwijl pakkende, repetitieve toetsenlijnen de aandacht trekken, om vervolgens onverwacht bezoek van vocoderzang te krijgen. Een treffende gitaar maakt het nummer af. Op Lovesong trekt Neumöller op het vocale vlak diverse registers open hetgeen de dwarse electropop een extra dimensie en dus meer reliëf geeft.

Als is de muziek op de plaat beduidend toegankelijker dan het oude werk, Ensemble Pittoresque schuwt het experiment niet op For This Is Past: de band strooit met samples uit films en televisieprogramma’s en serveert machinale noise in afsluiter Reichsdorf, Room 6. Een eigenwijs einde van een overtuigende debuutplaat die volledig autonoom van de grond is gekomen.

Het is 1983. Ton Willekes heeft inmiddels voor zo’n twintigduizend gulden aan apparatuur verzameld. Omdat Ensemble Pittoresque begin jaren tachtig voornamelijk een huiskamergroep was met synthesizers en drumcomputers, gekoppeld aan een hifi-installatie, is de rol van Willekes als engineer van nature altijd groot geweest. Nu de band meer live gaat spelen is meer dynamiek gewenst. Ensemble Pittoresque wordt uitgebreid met Marion Prinz, Ed van Hoven en Biko (Le Biquo). Het is met name de strakke funkbas van Van Hoven die nieuwe wegen opent voor de groep.

De band krijgt snel meer aandacht en doet in juni een interview in Vinyl. Richard Neumöller getuigt van zijn fascinatie voor bijzondere geluiden: “Tot nu toe hanteren we bij het componeren van nieuw materiaal een vaste methode. Het uitgangspunt wordt gevormd door geluiden die we opnemen: bijvoorbeeld van de televisie, van een staalverwerkingsfabriek, een stencilmachine, een kerkkoor, een koelkast die aanslaat… alles is in principe mogelijk.”

De hoeveelheid apparatuur die Ensemble Pittoresque bij optredens het podium optrekt is flink gegroeid. Het lijkt wel meer en meer om de snufjes te gaan. “Ja, het wordt zo technocratisch als de pest. Daar zou ik me eigenlijk diep voor moeten schamen. Je moet op een gegeven moment ook ergens een lijn trekken. Als je niet uitkijkt ontstaat er een soort eenheidsworst (…) Aan de ene kant ben ik enorm gefascineerd door technologie, maar aan de andere kant wil ik ook, als bijvoorbeeld Einstürzende Neubauten, een soort heipalen-geluid kunnen veroorzaken. Ergens daartussenin moet de balans gevonden worden.”

Live

Ensemble Pittoresque legt live de basis de basis voor een nieuw album. De groep speelt nu zelfs in zalen als de Melkweg. Willekes is niet dol op live-optredens maar is nodig voor de livemix. De anderen overtuigen hem mee te gaan naar Berlijn, waar de groep zal spelen op het Autumn Colours Festival. Willekes vertelt achteraf, op ensemblepittoresque.net: “Ik zie er de lol niet van in over de hele wereld te spelen, elke dag rondhangen in een andere, vreemde stad. We zagen Fools Dance van Simon Gallup (ex-The Cure) in Berlijn. Die zaten uit verveling de hele dag gratis bier te drinken. Na ons optreden moest Jan Douwe Kroeske, die met ons mee was gereisd als parttime manager, de hele nacht op ons geld wachten.”

De band is druk bezig met de tweede plaat Frequenz als ze gevraagd worden voor D-Day, een evenement in Paradiso waar altijd nieuwe bands gepresenteerd worden. Een van de andere bands is Claw Boys Claw. Ensemble Pittoresque opent de avond. Helaas, technische problemen staan een energieke show in de weg. Het publiek reageert negatief en er wordt zelfs bier gegooid. D-Day mondt uit in een sof.

De plaat Frequenz blijkt later dat jaar overigens niet misselijk. Urban Catastrophy en Sleepwalking zijn logische voortzettingen van het eerdere plaatwerk: gloedvolle synthesizerwave, een rijk geluid en optimaal gebruik van het instrumentarium. De nadruk is meer naar de ritmiek verschoven, wat vooral blijkt uit de stuwende bas. Vooral op Sound It Is is de aanwezigheid van Ed van Hoven duidelijk: een scherpe funkbas die ook een meer ritmische, ‘streetwise’ zang lijkt af te dwingen. De new wave blijft aanwezig zodat Sound It Is een prima staalkaart van de groep is. De subtiele koerswijziging is op meer nummers hoorbaar: in My Baby Is A Waitress, waar Neumöller vocaal flink uithaalt, lijken flarden van Cabaret Voltaire en Shriekback rond te waren, bands die school maken in deze tijd. Laatstgenoemde schiet ook te binnen bij het horen van The Mouthshut, waarop ook Marion Prinz meezingt. Een van de prijsnummers is Frequenz, een donkerder nummer met sterke melodielijnen en Neumöller die zich vocaal in allerlei dramatische bochten wringt. Ensemble Pittoresque komt hier binnen luttele minuten met de ene goede vondst na de andere. Ook hier voegt de bas van Ed van Hoven weer wat extra’s toe.

Het fiasco in Paradiso staat goede kritieken voor Frequenz later in 1984 niet in de weg, al is volgens Vinyl de emotionele impact van de plaat klein. Ensemble Pittoresque maakt clips voor Sound It Is en My Baby Is A Waitress en toert door heel Nederland. Het enthousiasme van de beginjaren lijkt echter verdwenen. De cruciale sprong voorwaarts blijft uit en als het 1985 wordt, is Ensemble Pittoresque verleden tijd.

Vice

In januari 1982 maakt het trio Vice, uit Nijmegen, opnamen voor een ep in de Dordtse Salisbury Sound studio. Ties van der Linden speelt bas en zingt. Ineke de Bruyn speelt gitaar en Pieter Guyt zingt en is verantwoordelijk voor de elektronica. These Restraints, het eerste van de zes nummers op de ep, opent met een pregnant samenspel van ritmebox, bas en krassende gitaren om vervolgens te versnellen. Het licht hese stemgeluid van Ties van der Linden draagt, samen met de bas, het nummer. Just Few Remain kent dezelfde minimale maar effectieve instrumentatie waarbij wederom de zang de aandacht grijpt. Het meer snelle en rechtlijnige See!, met stevige bas, geeft een prettige dansinjectie aan de plaat, als is het zeker niet de beste track op de ep. Dat is wellicht Confidence met zijn dwarse ritme, prima ingekleurd door scherpe gitaar, organische, warme bas en een dwarse maar eveneens poppy zanglijn. Het debuut van Vice is een vrij minimale maar tevens coherente en beloftevolle plaat.

Vice treedt regelmatig op en is op de meest uiteenlopende plaatsen op podia te vinden. In 1984 volgt de tweede plaat, het acht nummers tellende A Plain Reprise. Het album verschijnt niet op Torso, maar op Akzidanz, dat ook de platen van Bazooka en Das Wesen uitbrengt. A Plain Reprise gaat uitstekend van start met het pakkende en indringende Extort, een Nederlandse wave-klassieker in de dop. Het meer hoekige titelnummer leunt vervolgens op toetsen en sequences en verrast met een rondwaaierende saxofoon. Ook op het instrumentale sfeerstuk L’Autostrada duikt het koper weer op hetgeen een nieuwe dimensie geeft aan de muziek van Vice. De gitaar is meer aanwezig op Rove, en gaat op prettig wijze samen met de subtiele bas en het ritme en de klankkleur van Pieter Guyt. Niet alle nummers op deze eerste volledige plaat van Vice weten te boeien maar de band is er in ieder geval weer in geslaagd met een aantal sterke nummers op de proppen te komen.

Vinyl meent dat de plaat een product is waarop twee heren en een dame hun eigen mogelijkheden door zielloze elektronica hebben beperk en mist dynamiek. De plaat is “meer synthi dan pop”.

A Plain Reprise zal de laatste plaat van Vice blijken te zijn. Ties van der Linden komt in 1987 terug met Güler, een groep met Lasika Panyigay – voorheen lid van Mekanik Kommando – in de gelederen. In de jaren daarna maakt hij naam met het techno-collectief Ulanbator, dat in 1991 hoge ogen gooit op het Tegentonen Festival in Paradiso en in 1994 een succesvolle plaat uitbrengt op het gerenommeerde Ninja Tune label: Sputnik.

Volgende artikel Postpunk Nederland: Weekend At Waikiki, Kobus Gaat Naar Appelscha
Voorgaande aflevering Postpunk Nederland: Das Wesen, Bazooka, Braak