Written in Music en Stedelijk Museum Alkmaar trakteren sinds oktober vorig jaar op een serie unieke muziekervaringen. Vier eenmalige soloconcerten in het museum, waarin improvisatie de hoofdrol speelt, met de kunst als inspiratie. Dit alles onder de noemer Art=Music=Art. Na de succesvolle concerten van Tom Herbert (Londen) (contrabas), Alex Koo (Brussel) (piano), Reinier Baas (Amsterdam) (gitaar) en Marc Mommaas (New York) (saxofoon), volgt vanavond een aantrekkelijke kers op de toch al zo mooie taart: saxofonist Ben van Gelder speelt met zijn achtkoppige, internationale band in de Grote Kerk van Alkmaar.

Het optreden staat in het teken van Van Gelders laatste album, het meesterlijke Manifold, en vindt plaats op de openingsavond van de grote expositie 100XLucebert, een tentoonstelling die aan de hand van 100 objecten een veelkleurig beeld geeft van dichter, beeldend kunstenaar en mens Lucebert (1924-1994).

Het album Manifold laat Van Gelder niet alleen als vooruitdenkend saxofonist horen maar geeft ook mooi aan hoe hij zich als componist heeft ontwikkeld. Van Gelder liet zich daarbij sterk inspireren door onder meer György Ligeti en Oliver Messiaen. Voor de opnamen van Manifold, die plaats hadden in het Amsterdamse Orgelpark, trok hij zeven muzikale/vocale krachten aan die het werk een optimale zeggingskracht konden geven. Het orgelalbum Obsidian (verschenen op ECM) van Kit Downes vormde hierbij een belangrijke inspiratiebron voor Van Gelder.

Op die plaat keerde Downes, die ook meespeelt op Manifold, terug naar zijn oude liefde het kerkorgel. Aanvankelijk was het idee dat Downes voor het concert van vanavond in Alkmaar het Hagerbeer-Schnitger-orgel van de Grote Kerk zou bespelen, maar bizar genoeg, werd daar door de organisatie achter de Grote Kerk geen toestemming voor gegeven. Downes bespeelt vanavond in plaats daarvan een fraai ogend Hammond-orgel.

Manifold is een album dat zijn pracht voor een groot deel ontleent aan de diversiteit van de groep die Van Gelder om zich heen verzamelde. Net als op de plaat staan er vanavond op het podium, voor het imposante kerkorgel, zeven muzikanten. Zeven muzikanten die het meesterlijke Manifold vanavond live gaan brengen, in een prachtige ambiance: naast Van Gelder op altsax zijn dat: Kit Downes (orgel), Fuensanta (zang), Joris Roelofs (basklarinet), Hristo Goleminov (tenorsax), Tijs Klaassen (bas), Antoine Pierre (drums) en op trompet Bruno Calvo, die vanavond de plaats van Jean Paul Estiévenart overneemt.

Het begin van het concert is voor Custodians, dat indringend wordt ingezet door de Hammond van Downes. Al snel wordt duidelijk dat zijn warme, organische en sluimerende orgelgeluid van vanavond weleens een heel bijzonder en passend alternatief voor het kerkorgel zou kunnen zijn. Als de basklarinet van Roelofs de track optrekt zie je de band al genieten. De vier blazers samen brengen hierna kracht en grote muzikale schoonheid. Dit gaat vanavond helemaal goed komen.

De titelsong van de plaat is en blijft een hoogtepunt. Downes vangt weer aan, met weer die fraaie natuurlijke, diepe klanken. Zijn spel ontlokt geheel nieuwe dimensies aan de Hammond. Bij momenten lijkt er ook een vage echo van een kerkorgel doorheen te zweven, iets wat bijzonder gepast is natuurlijk. Bassist Klaassen neemt de strijkstok ter hand. Terwijl de rest van de band inhoudt, nemen zijn klanken, even krachtig als delicaat, bezit van de grote ruimte. En het publiek. Er valt een stilte na zijn solo en buiten slaan de kerklokken negen uur. Dan valt de band weer in. Een prachtig toeval. Hierna zijn er glansrollen voor Van Gelder en, op een zacht bed van orgel, de bijzonder expressieve trompet van Calvo.

Van Gelder maakt hierna van de gelegenheid gebruik het publiek even toe te spreken. Het optreden sluit natuurlijk mooi aan op de vandaag geopende expositie. Het is een alternatief voor zwart-witdenken en polarisatie. Manifold (divers, veelzijdig) is in feite een ode aan openheid, dialoog en veelkleurigheid. Uiteindelijk is er meer wat ons bindt dan wat ons verdeelt.

Het samenspel van de band is vanavond net zo poëtisch als op het album, al is het livegeluid natuurlijk wat dwingender en meer in your face. De subtiliteit en het fijnzinnige blijven echter fraai intact vanavond; Van Gelder en band vinden de juiste toon. Reveal onthult vrije basklarinet die het concert weer even een nieuwe dimensie geven. Hierna blaast het orgel een warme adem binnen. De gedempte drums van Pierre passen hier perfect bij.

Dan neemt Fuensanta met haar Spaanstalige zang de hoofdrol. Ze is ook het gezicht van Glass, de openingstrack van Manifold. Haar zang brengt een mooie, sfeervolle extra laag aan in de muziek vanavond. Subtiele saxofoonkracht van Goleminov en Van Gelder brengen het stuk verder. Pierre begeleidt gepast, met verfijnd cymbaalwerk. Langzaam zwelt de track aan tot een majestueus stuk, zonder dat de finesse verloren gaat.

Natuurlijk is Kit Downes ook vanachter de Hammond een bijzonder sfeerbepalende kracht vanavond. In het titelloze stuk dat volgt ontlokt hij aan het orgel, vooral ook door zijn pedaalwerk, filmische klanken, waarbij hij soms zelfs het geluid van zowel blaasinstrumenten als kerkorgel benadert. De band is er zichtbaar blij mee hoe Downes het ontbreken van het kerkorgel vanavond invult.

Opbeurende klanken van de vier blazers, samen met de rimshots en de bekkens van Pierre brengen even bijna lente-achtige sferen de kerk binnen. Daarnaast weet de band vanavond, zeker ook door de (soms ook woordloze) zang van Fuensanta, mystieke, gewijde sferen te creëren, die natuurlijk mooi passen in het decor van de kerk.

Ben van Gelders Manifold staat natuurlijk ook voor uitbundigheid, voor een prettige botsing van ideeën en uitingen, voor een geboorte uit chaos. Dat is wat Voice of Reason aan het einde van het concert uitstraalt. Na enkele prettig losse minuten brengt Downes, in de stilte na de storm, nieuw leven. Met Fuensanta’s zang erbij tikt de band dan nog de mooiste sferen aan. Een gedurfd maar vooral overtuigend slot van een heerlijk concert. Een avond die de serie concerten van Art=Music=Art een waardig en rijk slotakkoord geeft. Op naar de volgende serie, dit najaar.