Het Internationales Jazz Festival Viersen staat altijd borg voor fijne ontdekkingen en mooie verrassingen. Het kleine festival richt zich o.a. op internationale bekendere artiesten, zoals dit jaar trompettist The Croker. In het verleden was bijvoorbeeld de WDR Bigband er regelmatig te gast. Maar het mooie zit juist vaak in wat er in de kleine zaal aan jongere talenten staat geprogrammeerd. Op vrijdag 22 september wordt het festival geopend door de in Duitsland bekende TV-persoonlijkheid Dieter Könnes (o.a. presentator van nieuwsprogramma’s op ARD en WDR) en SPD Burgemeisterin Sabine Annemüller. Annemüller is helemaal in haar nopjes als Könnes het publiek in de grote zaal van de Festhalle vraagt wie er van buiten Viersen komen en dat blijken heel wat mensen te zijn. Met de journalist van Written erbij is er in elk geval ook één buitenlander in de zaal. Maar verder hoor ik in de Festhalle dat er alleen Duits gesproken wordt, terwijl Viersen toch op een steenworp van Venlo ligt. De open grenzen van Europa blijven toch als culturele grenzen een beetje gesloten.

Voordat we aan aan de muziek beginnen, nog even een kleine bespiegeling op die culturele grenzen. Die zijn er niet alleen qua bezoekers, maar ook voor de wijze waarop de overheden met cultureel erfgoed en talentontwikkeling omgaan. Daar waar in Nederland al jaren lang het mes in subsidies voor cultuur wordt gestoken, lijkt Duitsland in vergelijking met Nederland soms wel een paradijs voor muziekliefhebbers en jazzliefhebbers in het bijzonder. Nee, ook in Duitsland wordt bezuinigd, zo hoor ik van mijn vrienden bij de Oosterburen. Maar de bezuinigen daar lijken nog lang niet zoveel impact te hebben als in Nederland en worden ingezet vanaf een gigantisch hoger niveau. Ik noem twee voorbeelden. De WDR Bigband wordt voor een groot deel gefinancierd door de publieke omroep WDR, die er notabene ook nog een eigen volledige jazzredactie op na houdt, met bijna dagelijks uitzendingen op WDR 3, de Duitse publieke klassieke zender voor Noord-Rhein Westfalen (NRW). Met ruim 18 miljoen inwoners is NRW ongeveer net zo groot als Nederland, dus WDR is goed vergelijkbaar met NPO. Hoe zat het ook alweer bij ons? Oh ja! NPO Radio 4, die dit jaar jazz totaal van hun zender verbannen heeft. VPRO Vrije Geluiden bestaat ook al niet meer en dan hebben we nog het zogenaamde NPO Jazz & Soul, dat eigenlijk alleen maar pop uitzendt via internet. Voorbeeld twee is het festival in Viersen zelf. Het festival wordt geheel in eigen beheer georganiseerd door de stad Viersen en voor groot deel gefinancierd, naast een bijdrage van het Ministerie van Kultur und Wissenschaft van NRW. Waarom? Omdat de politici in Viersen en NRW cultuur heel belangrijk voor hun inwoners en de inwoners in de regio vinden. Zoals stikstof killing is voor de soortenrijkdom in het natuurlijke ecosysteem, is het verschralende Nederlandse subsidiebeleid voor cultuur killing voor de soortenrijkdom van het culturele ecosysteem. Ik zeg niet dat Nederlandse gemeenten jazzfestivals moeten gaan organiseren, maar wel dat Nederlandse politici heel veel kunnen leren van hun Duitse collega’s als het gaat om cultuur!

Genoeg over politiek. Na de opening van Annemüller staat de Duitse formatie uit Köln Jin Jim op de bühne in de grote zaal. In 2013 werd deze groep opgericht door de in Peru geboren fluitist Daniel Manrique-Smith, bassist Ben Tai Trawinski, gitarist Johann May en drummer Nico Stallmann. Meteen gooiden ze hoge ogen bij de jazz contest JazzTube in Bonn als finalisten. In 2015 kwam hun debuut uit en dit jaar verscheen hun derde album New Choices, waarvan uiteraard verschillende nummers worden uitgevoerd. Jin Jim is een soort wederopstanding van onvervalste jazzrock uit de jaren ’70. Het werk doet dan ook denken aan bijvoorbeeld Jethro Tull, maar dat komt dan ook door de prominente positie die de fluit van Manrique-Smith inneemt. Het werk klinkt als progressieve rock met uitstapjes naar jazz harmonieën. Een mooi nummer is World on Hold, met een ingetogen ritme en fijne minimalistische motieven in de compositie. Het werd geschreven, zo legt Manrique-Smith uit, tijdens de lock-downs in de pandemie tijd en is ook geïnspireerd op de bijzondere tijd die we toen hadden. Het komt wel allemaal een beetje old school over, maar dat neemt niet weg dat deze vier heren technisch zeer begaafd zijn en ze het publiek in de volle zaal behoorlijk aanspreken gezien de reacties.

Voor ons wordt het interessanter als we later in de overvolle kleine Ernst Klusen Saal kennis maken met de jonge Duits vocaliste Maika Küster. Küster werd in 1993 geboren in een artistiek gezin met een Duitse vader en Poolse moeder in Dinslaken en werd tweetalig opgevoed. Op negenjarige leeftijd begon ze met muzieklessen en uiteindelijk kwam ze terecht op de Folkwang Musikhochschule in Essen waar ze o.a. zang studeerde. Daarnaast studeerde ze in Köln, waar ze onderdeel werd van de band Der Weise Panda en in 2022 studeerde ze ook in Copenhagen. Küster is vanavond Artist in Residence en heeft vanavond in de kleine zaal geheel haar eigen podium onder het mom van Maika Küster & Friends. Zo verzorgt ze drie verschillende sets, waarmee ze drie van haar projecten laat zien en horen die representatief zijn voor haar veelzijdigheid.

De eerste set is met haar nieuwste project MAIKA, waarbij de bezetting naast Küster (hier zang, synth. en elektrische gitaar) bestaat uit Anthony Greminger op drums, Jan Krause op gitaar, Yannik Tiemann op bas en Benedikt Ter Braak op piano en synthesizer. Met dit project staat de release van het eerste album Holy Noon gepland voor april 2024. Daar kijken we naar uit, want wat Küster laat horen maakt heel veel indruk. De composities, allen van de hand van Küster zijn gebaseerd op verfrissende ritmes en worden gelardeerd met spannende elektronica. Opwekkende teksten nemen ons mee in het leven, waarbij Maika Küster een onbegrensd enthousiasme uitstraalt en op een levendige manier intensief contact maakt én houdt met het publiek. Door haar enthousiasme word je heel gemakkelijk meegezogen in de heerlijke songs die Küster maakt. En dat enthousiasme heeft ze mee gekregen van haar ouders. Zo citeert ze haar vader die haar zei: ‘in het leven krijg je veel ellende, maar het is zo om, dus focus je op het positieve’. En dat straalt ze uit. Met prachtige nummers als Wtchsong, met een prachtige vaste tred in de ritmesectie, spannende klankharmonie en met het knap dynamisch stembereik van Küster worden we geïntroduceerd in dit meesterlijke project. Het titelnummer Holy Noon is een opwekkend nummer met leuke electronisch werk en een heerlijk in het gehoor liggend ritme. Het is als preview voor het nog te verschijnen album te horen op Spotify.

De tweede set is een gelegenheidsformatie die bestaat uit haar muzikale vrienden, die Küster heeft getroffen toen zij in Copenhagen studeerde, bestaande uit Ruhi Erdogan op trompet, Lone Aagot Meinich op viool, Petter Asbjornsen op bas en Benedikt Ter Braak op toetsen. De veelzijdigheid van Küster wordt belichaamd door de totaal andere sfeer die ze met deze band neerzet. Maar wat blijft is haar aanstekelijke enthousiasme en haar dynamische en zuivere stemgeluid. Magische klanken vullen de zaal met fraaie melodieën, gespeeld door Meinich op viool en met het even zo knappe solowerk van trompettist Erdogan. He nummer Gongs Bongs is een gevoelige song, wat (al) te horen is op Spotify onder de projectnaam MAIKA. Pools was de eerste taal die Küsters als klein meisje leerde van haar moeder, zo vertelt ze ons. En hoewel ze de taal nu niet vaak meer gebruikt, vindt ze het fantastisch om in het Pools te zingen, zoals met de Poolse traditional Dwa, wat een mooi lied is waar ze haar Poolse ziel met veel gevoeligheid in legt.

Ook in de derde set worden we meegenomen op een muzikale reis met verrassende bestemmingen, nu meer gelegen in de pop en indie, hoewel we ook duidelijk jazz invloeden horen. De formatie waarin Küster opnieuw de vocaliste is, heeft een bijzondere bezetting van Maria Trautmann op trombone, Lukas Joachim op drums en Caris Hermis op drums. Hermis volgen we al jaren en zagen we onder andere vorig jaar nog in Krefeld. De band heeft de illustere naam ‘Wir hatten was mit Björn’ en is in 2012 opgericht door Kuster en Trautmann, die samen de composities hebben geschreven. Er zijn twee albums uitgebracht Oh What Pretty Thing in 2017 en On The Ruins in 2022. Van het eerste album is het nummer Nose, een luisterrijk stuk met een fijne tred en mooie motieven. De volgende nummers zijn van het frisse album uit 2022, zoals Hey, Bleeding en River. Ook met deze composities en met een mooie eigentijdse bewerking van de jazz standard Red Clay, toont Küster haar kunnen. Ze bewijst tijdens drie verrassende sets, verschillende samenstellingen met knap getalenteerde collega’s en dito stijlen, hoe veelzijdig en talentvol ze is. We gaan Maika Küster in de gaten houden.

Tussen de sets van Küster pikken we nog wat mee van het duo Nils Wülker (trompet) & Arne Jansen (gitaar) met hun gepolijste en filmische composities, voornamelijk van hun project Closer dat in Duitsland in februari als succesvol album werd uitgebracht. Daarnaast pianiste Julia Hülsman met een octet met bijzonder bezetting met onder andere viool en vocalisten.

De volgende dag zijn we weer op tijd in de grote zaal als daar Theo Croker met band zijn opwachting maakt. Croker bracht vorig jaar het album Love Quantum uit waarvan hij de nodige nummers ten gehore brengt. De muziek is doorspekt met elektronica, soundscapes en voeren je in gedachten mee door een muzikale jungle met heel veel akoestische prikkels en diverse invloeden waarin vooral hip hop en funk de boventoon voeren. De band bestaat naast Croker uit Mike King (keyboards), Eric Wheeler (contrabas) en Jaylen Petinaud (drums). Petinaud heeft een heel aanwezige wijze van drummen, waarin heel knappe super snelle polyritmiek opvalt. Maar wat ook opvalt is het weinige contact dat Croker z’n bandleden met het publiek maken. Pianist King zit er qua houding en mimiek ongeïnteresseerd en zelfs verveeld bij. Op de muziek zelf lijkt het weinig invloed te hebben, want ze spelen goed. Maar live muziek is Totalerlebnis zoals de Duitsers mooi uitdrukken. Conclusie: de performance zou beter kunnen.

Als het dan gaat om Totalerlebnis, dan is het volgende concert in de kleine zaal van een totaal andere (positievere) orde. Daar treedt de Oekraïense zangeres Viktoria Leléka met haar Berlijnse band op dat bestaat uit Povel Widestrand (piano), Thomas Kolarczyk (bas) en Jakob Hegner (drums).  De band heet zoals de frontwoman Lelèka en is in 2016 door haar in Berlijn opgericht. Er staan enkele EP’s en albums op naam van de formatie, waaronder het in 2021 uitgebracht Sonce u Serci. Vertaald is dat: ‘de Zon in je Hart’. Als het Oekraïense volk iéts nodig heeft, naast natuurlijk vrede, dan is het wel dat. Als de band de intro inzet voor het eerste nummer, beweegt Lelèke als een nimf, zwart gesluierd vanuit het publiek het podium op, waardoor de spirituele sfeer er al is voordat ze één woord gezongen heeft. Het eerste nummer Marusyn Tatko is afkomstig van het album uit 2022. Een prachtig gevoelig en ingetogen stuk over een man die in zijn laatste levensfase aan God vraagt of hij naar ‘het eeuwige groen gras’ mag. Veel van de nummers van Lelèka zijn gebaseerd op traditionele Oekraïense volksliederen, die vervolgens zijn gearrangeerd in mooie, gelaagde jazz harmonieën en met spannende syncopische ritmes.

Viktoria Lelèka neemt ons gepassioneerd, in perfect Duits, mee waarover ze zingt, zoals de volgende songs, zoals Karchata en het slaaplied Son. De teksten van haar liederen gaan vaak over ontluikende liefde, over de ontberingen van het leven en over de dood. Maar ook over hoop en warmte zoals in het titelnummer van het album Sonce u Serci, met onder andere de volgende tekst vertaald vanuit het Oekraïens in het Engels: “The sun hides behind the storm clouds. And everything around us turned gray. People walk in sadness, because the light cannot be seen by anyone, anywhere, But I have the sun in my heart. And I don´t care, that everywhere is a prison.” Lelèka vertolkt met haar liederen, geweldige arrangementen én met haar prachtige stem en performance een spirituele boodschap van vrede en liefde, vanuit de rijke traditie van de Oekraïense volkscultuur. Iets dat nu meer dan ooit nodig is, gezien de verschrikkelijke ellende waarin het Oekraïne volk zich bevindt. In november zal het nieuwe album Rizdvo van Lelèka uitkomen met bewerkingen van traditionele Oekraïne kerstliederen en waarop ze samenwerkt met haar landgenoot en multi instrumentalist Maksym Berezhniuk. We zijn benieuwd!

We sluiten een mooie editie van Viersen Jazz Festival af met een concert van publiekstrekker Conic Rose en de in Duitsland populaire zanger Clueso, die samen zorgen voor een volle grote zaal in de Festhalle. Maar we kijken vooral terug naar de opvallende concerten van twee zeer verrassende parels: Maika Küster en Vikoria Lelèka.