Grootmeestercomponist, minimalistisch pianist en verantwoordelijke voor tig briljante soundtracks Ryuichi Sakamoto is naast theatermaakster Gisèle Vienne dit jaar associate artist op het Holland Festival. Dat betekent dat in Eye Filmmuseum een dwarsdoorsnede aan films van en rond hem wordt vertoond. In dat programma vind je The Last Emperor, Tony Takitani en ook Gohatto.

Nagisa Oshima bracht in 1999 met Gohatto de zoveelste, maar zeker niet sleetse ode aan de samoerai – een film waarin een homo-erotische laag bepaald niet onder stoelen of banken gestoken wordt. Maar in het kader van het Holland Festival gaat het bezoek ditmaal om de muziek voor deze film, die de laatste was van Oshima, die ook tekende voor Merry Christmas, Mr. Lawrence, waarin Sakamoto zijn debuut maakte, als filmcomponist én acteur.

Sakamoto’s minimalisme is alom geroemd en beroemd, maar bestaat uit meer klank dan weinig. Hij ziet textuur van alle geluid als van eminent belang. En dan heeft hij het ook over de muzikaliteit van water, voetstappen of knisperend houtvuur. Ja, daarin is Sakamoto schatplichtig aan John Cage, maar ook aan de Onkyō-groep en Chris Watson of Annea Lockwood.

De lijnen die Sakamoto trekt in zijn soundtrackwerk zijn ragfijn en glanzend – alsof ze van satijn zijn; niet van enige ordinaire soort of kitscherig, maar als de glans van de horizon in een foto van Hiroshi Sugimoto. Dat betekent: doordacht, tot rust gebracht. Doen wat nodig is. Geen verlies van jezelf in welk teveel dan ook.

De esthetiek van niks-teveel deelt Sakamoto met Carsten – Alva Noto – Nicolai. Samen trekken de Japanner en Duitser op tussen ijle piano-aanslagen en kort-aangebonden, uitgebeende laboratoriumelektronica met daarin vooral géén toeval. En een paar jaar geleden voegt Sakamoto aan dat palet nog eens zijn eigen full circle-punt toe met async. Daarop horen we minder twinkelbliebs of iets wat op een beat of groove lijkt. Op die plaat overheerst bedaagde laat-werk poëzie in lieflijke piaono en koud-als-stalen synthesizers: een zeker eenzaamheid tussen field-recordings en gecomponeerde werkelijk gemaakte waarheid.

Met de soundtrack voor Gohatto treffen we Sakamoto op een kantelpunt. Herkenbaarheid raakt naar de achtergrond. De componist kiest met een kalligrafische meesterhand, alsof het in één keer goed ‘erop stond’, voor abstractie. Minder inkleuring en géén uitleggerige ‘underscore’ (let op jongens: het wordt nu span-nend!!!), eerder Tarkovsky-achtig gebruik van geluid om als extra acterende laag betekenis en gevoel aan te brengen. En ook een vingerwijzing richting meer musique concrète in Sakamoto’s werk, die hij pas later in zijn carrière meer zal gaan omarmen. Bovenal horen we Sakamoto hier een fundament leggen voor wat filmmuziek kan worden en bijvoorbeeld werd met Hildur Guðnadóttir’s werk voor Joker: weg van de smoelloze, grijze orkestrale deunen (het zovéélste laffe strijkje), naar compromisloze composities vol branie, mét een eigen gezicht én handtekening.

Gohatto met muziek van Ryuichi Sakamoto was op 13 juni 2021 te zien op het Holland Festival te Amsterdam.