×

Recensie

Klassiek

02 maart 2015

Henri Dutilleux – Orchestre De Paris – Paavo

Henri Dutilleux - Orchestre de Paris - Paavo Järvi

Geschreven door: Robert Spannenberg

Uitgebracht door: Erato

Henri Dutilleux - Orchestre de Paris - Paavo Järvi Paavo Järvi Klassiek 4 Henri Dutilleux – Orchestre De Paris – Paavo Järvi Written in Music https://writteninmusic.com

Paavo Järvi, brengt met dit album een eerbetoon aan de in 2013 overleden Franse componist Henri Dutilleux, nota bene met het Orchestre de Paris. Het is betekenisvol dat dit orkest – in 1967 opgericht door Dutilleux vriend Charles Munch (1891-1968) – als eerste diens kunst levend houdt.

Geboren in 1916 in Angers tijdens de Eerste Wereldoorlog, studeerde Dutilleux harmonie, contrapunt en piano aan het conservatorium in Douai, waar hij tevens percussionist was in het plaatselijk orkest. In 1933 vertrok hij naar Parijs en zag hij zich als componist voor de keuze gesteld welke route hij zou nemen in het veelstromenland van muzikale stijlen, dat zich in het begin van de twintigste eeuw had ontwikkeld. Dat hij niet de kant van Schönberg en de serialisten koos is hem op veel kritiek komen te staan, waardoor hij zelfs zijn eigen werk onderwaardeerde. Op zijn werkenlijst staan weliswaar archaïsche titels als Sarabande, Choral et Variations en twee Symfoniën, maar Dutilleux is niet in een retrostijl blijven hangen: Hij heeft met zijn componeren de lijn van Ravel en Debussy verder doorgevoerd. Hierbij heeft hij invloeden van Jazz en showbandmuziek in zijn muziek verwerkt. Zijn ervaring als percussionist is hoorbaar aanwezig. Zijn werk weerspiegelt de liefde voor andere kunst en zijn maatschappelijke betrokkenheid. Zo fungeert La nuit étoilée – een schilderij van van Gogh – als ondertitel bij Timbres, Espace, Mouvement voor orkest en is het derde deel van zijn orkestwerk The Shadows of Time, opgedragen aan Anne Frank en alle onschuldige kinderen.

Dutilleux componeerde bijna natuurwetenschappelijk: hij bediende zich van geleidelijk veranderende structuren en thema’s die in andere werken hergebruikt en ontwikkeld werden. Dankzij herkenbare harmonieën en ritmische structuur is de muziek van Henri Dutilleux goed te volgen.

Het academisch gehalte manifesteert zich bij uitstek in Métaboles (1959-64). Dit vijfdelige werk ontleent haar titel uit de retorica en uit de insectenleer, waar het de transformaties van een insect aanduidt. Zoals een vlinder zich achtereenvolgens ontpopt uit een ei, een larve en een rups, zo doorloopt in Métaboles een muzikaal thema een serie transformaties. Elk volgend deel begint met het thema zoals die in het vorige is ontwikkeld, waarop de volgende metamorfose inzet, telkens door andere instrumentgroepen vormgegeven, totdat in deel vijf – Flamboyant – het totale orkest alle eerdere stadia nog eens herneemt en afrondt. De opening van Métaboles verwijst geraffineerd naar de Finale van de Tweede Symfonie, een werk dat Dutilleux afrondde in het jaar waarin Métaboles ontstond. Meer dan een citaat, ontgroeit en overstijgt dit muzikaal materiaal het individuele werk.

Sur Le Même Accord (2001/2) – niet te verwarren met de Prelude voor piano Sur Un Même Accord uit 1977- is opgebouwd uit een reeks van zes tonen, die langzamerhand uitwaaiert over het instrumentarium. De orkestklank is slanker en afstandelijker dan in het vroegere werk. Deze nocturne voor viool en orkest verklankt eerder een nacht van lege trambanen, uitgestorven boulevards en misdaad dan een romantische nacht aan zee of in het woud. Violist Christian Tetzlaff leidt het orkest ferm – als een Leiermann – door deze desolate toestand, die door paukenslagen en schallend koper abrupt wordt afgebroken.

Voor een theoreticus als Dutilleux zijn dit soort concrete beschrijvingen subjectief. Het ging hem er om bruggen te slaan tussen de realiteit en het denkbeeldige, door een mysterieuze wereld te scheppen uit abstracte ideeën, waar coherentie een voedingsbodem is voor dromen.

In de Eerste Symfonie wordt in dit kader gespeeld met de notie tijd. De Finale eindigt zoals deel één begint, Passacaille, zelf paradox tussen herhaling en ontwikkeling. Het Scherzo is met een eindeloze melodie een bliksemsnelle perpetuum mobile. Hier geen rêverie voor het soepele Orchestre de Paris of voor Paavo Järvi, die deze dansende tijdmachine op stoom houdt, of is elektriciteit. De chemie tussen dirigent en orkest op dit album is in elk geval veelbelovend voor wat komen gaat.

Tacklisting Henri Dutilleux:

  1. Métaboles; Incantatoire
  2. Métaboles; Linéaire
  3. Métaboles; Obsessionnel
  4. Métaboles; Torpide
  5. Métaboles; Flamboyant
  6. Sur Le Même Accord, Nocturne Pour Violon Et Orchestre
  7. Symphonie No 1; Passacaille. Andante
  8. Symphonie No 1; Scherzo. Molto Vivace
  9. Symphonie No 1; Intermezzo. Lento
  10. Symphonie No 1; Finale, Con Variazioni.