×

Interview

12 september 2011

Eva Stegeman: De luisteraar als vijfde man in het kwartet

Geschreven door: Didi de Pooter

Internationaal Kamermuziekfestival Den Haag 2010

Er zijn kamermuziekfestivals in Almere, Delft, Den Bosch, Utrecht, Middelburg, Hoorn, Rotterdam en op Schiermonnikoog. Wat voegt het Internationaal Kamermuziekfestival in Den Haag daar eigenlijk nog aan toe?

Eva Stegeman

Oprichter, artistiek leider en violiste Eva Stegeman zucht eens: ‘Deze vraag is zo Nederlands! In veel andere landen zou men zeggen: “O leuk! Nog een festival!” In Finland of Italië heeft elk dorp zijn eigen muziekfestival. Daar vindt men dat je goede ideeën gewoon moet uitvoeren. In Nederland luidt het devies “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”. Ik organiseer een festival omdat ik iets te zeggen heb met kamermuziek. Ik ben een teamspeler, niet alleen solist.’

Een festival is volgens de violiste een soort marathon voor teamspelers: ‘Het is een momentopname, iets heel anders dan altijd met hetzelfde ensemble spelen. Je moet in drie dagen consensus bereiken en je aanpassen aan het spel van musici die je niet kent en van wie je soms de taal niet spreekt. Het is een snelkookpan. Dat geeft een enorme spanning en energie. Je werkt samen toe naar één moment en daarna ga je weer uit elkaar. Niet iedereen is daarvoor gemaakt.’

Ontdekkingsreis voor de oren

Wat Eva Stegeman met deze achtste editie van haar festival te zeggen heeft is dat de luisteraar ook deel uitmaakt van het kamermuziekteam. Het thema is Expeditie Audio, oftewel een ontdekkingsreis voor de oren. De violiste daagt haar publiek uit om met andere oren naar muziek te luisteren. ‘Ik ben van plan om per concert het publiek uit te nodigen als ‘vijfde man’ in het kwartet deel te nemen. Zonder luisterende oren die een specifiek soort spanningsvolle stilte creëren, beginnen wij muzikanten helemaal niks. Ik kan spelen wat ik wil, maar uiteindelijk is het aan de luisteraar om er iets mee te doen. De betekenis en waarde van kunst zit ook in the eye of the beholder.’ Dat heeft met kennis niets te maken: ‘Het gaat er bij een concert om dat je geraakt wordt, dat je je adem inhoudt.’

Als een hele zaal de adem inhoudt, is Stegemans missie geslaagd. Dat ene moment valt niet te plannen, maar de violiste probeert de ideale omstandigheden daarvoor te creëren. ‘Ik speel zelf veel op festivals. Daar zie ik precies welke randvoorwaarden tot bijzondere uitvoeringen kunnen leiden.’ Voor haar eigen festival zoekt Stegeman heel nauwkeurig uit hoe ze het hebben wil: wie speelt met wie, wat spelen ze en waar? Ze neemt geen genoegen met platgetreden paden en dus blijft de uitkomst altijd een gok. ‘Tegenwoordig gaan mensen altijd naar stukken of musici die ze kennen. Bij dit festival probeer ik verder te gaan. Ik combineer bekende stukken met onbekende en introduceer graag nieuwe musici. Daarmee genereer je misschien niet meteen de publiciteit die je zou willen, maar ik bouw liever langzaam iets op dat meerwaarde heeft voor ons groeiende publiek én voor ons als musici.’

Eigengebakken taart

Stegeman vraag veel van haar luisteraars, maar in het festivalprogramma is er gelukkig luisteraarparticipatie in allerlei soorten en maten. Bij de meeste concerten worden ze alleen uitgenodigd bewust te luisteren en – zoals Eva Stegeman het verwoordt – ‘open te staan voor de spanning van tweehonderd aandachtig luisterende mensen’. Soms wordt het publiek tot meer uitgedaagd. Tijdens het openingsconcert geeft dirigent Itay Talgam een inkijkje in de vaak ondoorgrondelijke processen die plaats vinden op een podium. ‘Hij gaat vragen stellen aan het publiek maar doet dat met ontzettend veel humor, dus dat verlaagt hopelijk de drempel voor het publiek om mee te doen.’ Voor het slotconcert krijgen luisteraars die een eigengebakken taart meebrengen een extra kaartje. ‘Ik probeer het publiek een nieuwe ervaring te geven door het bij de hand te nemen, zonder belerend te zijn.’ De luisteraars krijgen de kans om nieuwe dingen te horen, maar worden heus niet geacht om het programmaboekje van haver tot gort te kennen of hun kennis van de klassieke muziek te etaleren.

Kamermuziek is Stegemans passie, dat is duidelijk. Ze praat onophoudelijk, overdenkt, filosofeert en stelt haar mening voortdurend bij. De geestesmoeder van het festival heeft er naast haar drukke concertpraktijk een fulltime baan aan. ‘Hoe groter het festival wordt, des te groter de bergen werk worden. Acht jaar geleden knipte ik de concertkaartjes zelf uit en stuurde ik ze met hulp van familie en vrienden op. Dat klinkt heel knullig, maar het had iets persoonlijks. We professionaliseren nu, terwijl het persoonlijke gelukkig is gebleven.’ Ze is erg opgelucht dat sommige taken overgenomen zijn door mensen die daar beter in zijn, zodat zij meer tijd heeft voor de grote lijnen. Maar – zo zegt ze – ‘ik zou nooit alleen maar achter de schermen kunnen functioneren. Het festival is heel gezellig. Na afloop ben ik een dweil, maar spelen is voor mij het allerbelangrijkste.’

Dit artikel verscheen in 2010 in Akkoord Magazine. Het Kamermuziekfestival Den Haag is in 2011 van 17 tot en met 25 september. Kijk voor het programma op de site van het festival.