Het is lang stil geweest rondom I Spy, 32 jaar om precies te zijn. De band, opgericht in 1982, bracht in zijn hoogtijdagen twee albums uit, The Crystal Fire (1988) en Kite (1990) en kreeg vooral met de singles Last Dance en The International Feel flink wat airplay, onder meer bij De Verrukkelijke 15 en De Avondspits. In de aanloop naar deze grotere bekendheid speelde I Spy aanvankelijk vooral in en om het eigen Groningen. Hierna waren andere belangrijke wapenfeiten een rol als support act bij Talk Talk, het behalen van de eindronde van de Grote Prijs van Nederland in 1984 en een drietal Twee Meter Sessies.

Een echte doorbraak bleef uit en in 1991 trok I Spy zich terug. Hoewel de bandleden elkaar eind jaren negentig wel weer opzochten heeft het dus tot 2023 geduurd voordat er nieuw materiaal werd gedeeld. While the War Began telt maar liefst twintig nummers en verschijnt dan ook op dubbel-lp en dubbel-cd.

I Spy werkte de afgelopen jaren aan het album. Bij beluistering kun je niet anders dan concluderen dat er heel veel werk en heel veel liefde in zit. De band liet zich (wederom) inspireren door alle klassieke progrockbands van weleer (en nu) en neemt de luisteraar mee op een imposant luisteravontuur met soms progrockopera-achtige allure van zo’n tachtig minuten. De vluchtigheid van het huidige tijdsgewricht heeft geen vat op I Spy, en dat is wel zo mooi.

De bandleden Peter Duinkerken, Harry Poelman, Erik Westerhof en Aernout Steegstra maken al sinds het begin deel uit van I Spy. In dit nieuwe millennium is daar drummer Joost van Soest bijgekomen. Hij neemt de plaats van Coos Grevelink in.

While the War Began bestaat uit vier delen. De eerste twee, Unforgotten en Fearless, bestrijken onderwerpen als geboorte, leven, liefde en dood en zijn vooral lyrisch en sfeerrijk maar ook krachtig en soms bijna verheven. Na een prachtig sfeerrijk breedbeeld-intro neemt de akoestische gitaar het initiatief en stappen we het muzikale landschap dat I Spy schildert definitief binnen. Hierna trekt de band vele registers open, zonder zijn hand te overspelen; de muziek blijft beeldend, open, gevarieerd en prikkelend. Extra kleur komt van orgel en trompet; de band gebruikte onder meer het orgel van de Groningse Martinikerk en kon rekenen op bijdragen van Eric Vloeimans, zoals op de single Superstitious, een krachtige, relatief toegankelijke song die door de weinig verhullende zang van Aernout Steegstra meer in your face is: ‘I got your name and your number…’.

Zo horen we massieve gitaarmuren, als een machinale donderbui, maar ook een vleug lichtvoetige jazzgitaar, heeft ook Inez Timmer, voormalig zangeres van I Spy, een rol (o.a. op Nightingale) en gaat de band van groots en meeslepend (inclusief koor) naar beheerst of dromerig en van onbestemd en omineus naar stuwend en warmbloedig.

De andere twee delen van While the War Began zijn War en Odyssey. Deze stukken hebben een meer werelds karakter, waarbij zoals verwacht de episch werken van Homerus mede voor inspiratie hebben gezorgd. War opent met strijkers en fluit en trekt beeldende historische, Middeleeuwse sferen op: zie de ruiters gaan over de uitgestrekte velden en heuvels… aanschouw de ridders onder de dreigende avondlucht… De titelsong van het album die hierna volgt is klein en akoestisch, als een langzaam ontwaken. Verderop trekt I Spy het muzikale palet weer breder door de inzet van dwingende Fripp-achtige gitaren en later juist de vriendelijke klanken van de ukelele. Het slotakkoord van Odyssey staat hierna weer bol van de grootse dramatiek.

Ook op War en Odyssey trekken dus ook weer even indringende als muzikaal verzorgde passages, die het klassieke progrockvuur van vooral de jaren zeventig brandend houden, voorbij. Eenieder zal zijn eigen aanknopingspunten vinden in de tachtig minuten muziek die I Spy hier brengt, muziek die zowel verrast als ook vertrouwd klinkt.

Nederland had met bands als Kayak, Solution en Alquin natuurlijk ook wel wat in de melk te brokkelen in de seventies, toen Engelse bands als Yes, Pink Floyd, Genesis en Jethro Tull artistiek piekten en daarmee succesvol waren. Het is mooi om te zien dat zoveel jaren later I Spy, voor velen uit het niets, een fraaie tour de force als While the War Began aan de Nederlandse progrock-geschiedenis kan toevoegen. En de plaat zal internationaal ook zeker zijn weg moeten kunnen vinden.