“My lyk lê uitgespoel in wier en gras, op al die plekke waar ons eenmaal was.”
(Mijn lijk ligt uitgespoeld in wier en gras op al de plekken waar ik met je was.)

Zo kondigde de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965) haar zelfmoord door verdrinking aan. Zoals zoveel kunstenaars met sterrenstatus had ook zij een ellendig leven. Ze staat nu te boek als heldin: veel te vroeg gestorven, icoon van de Zuid-Afrikaanse poëzie, fel gekant tegen de apartheid, maar heeft nooit van die erkenning kunnen genieten. Ouders gescheiden, moeder instabiel, vader aan de andere kant van het politieke spectrum, altijd vergeefs op zoek naar liefde, manisch depressief, zelfmoord: Jonkers leven in een notendop. Toch moet haar leven ook gelukkige dagen gekend hebben, getuige lichtvoetige gedichten voor dochter Simone (“Kabouterliefde” en “Begin somer”). Met zwartgalligheid en diepe dramatiek doe je Jonker dus geen recht aan.

Frans Ehlhart heeft dit begrepen. Ehlhart, pianist en componist afkomstig uit de kleinkunst, zette 23 gedichten van Jonker op muziek, wat resulteerde in het album Hierdie Reis (Deze Reis). Het had een tearjerker kunnen worden, maar niets is minder waar. Zoals Jonkers teksten nooit hoogdravende dramatiek vertonen – wel intense pijn – blijft ook Ehlharts muziek relativeren. Zijn werkverleden als componist voor mensen als Wim Sonneveld, Toon Hermans en Adèle Bloemendaal maakt dat de muziek uiterst bescheiden en dienstbaar geworden is. Jonkers teksten en verhalen krijgen alle aandacht.

Gedichten uiteenlopend van het kolderieke “Kabouterliefde” – met gelijkmatige strofen die bijna uitnodigen tot zingen of scanderen – tot het verstilde en grillige “Ek herhaal jou” hebben een passende begeleiding gekregen. De zang – door sopraan Charlotte Margiono – is even divers. Nu uitbundig en theatraal, dan weer kleinkunstachtig klein. En bijna alle stijlen in dit spectrum gaan haar goed af. Ook zij legt de nadruk op Jonkers tekst. Ze verliest zich nooit in klank om de klank, maar vertelt verhalen en is altijd verstaanbaar. Minder geloofwaardig is haar platte spreekstemachtige toon als ze uit het perspectief van een pop of kind zingt.

De muziek van Ehlhart beperkt zich niet tot het klassieke idioom; ook jazz en pop komen af en toe om de hoek kijken. Dit komt het geheel ten goede, want hierdoor weet hij telkens de juiste sfeer te scheppen. De kleinkunstachtige insteek werkt verfrissend, maar is niet altijd even geslaagd. Soms maakt de muziek te weinig indruk. Een nietszeggende melodie (zoals die van “Puberteit”) trekt de aandacht in het beste geval naar de muziek, maar maakt in het slechtste geval dat de luisteraar wegzapt.

Ondanks de lichte toon van de cd hebben veel gedichten een zure bijsmaak als je denkt aan Jonkers leven. Zo is een aantal smachtende teksten opgedragen aan geliefden als Jack Cope en André P. Brink en gaan je gedachten automatisch naar respectievelijk vader en moeder Jonker bij teksten als “Heb jij het kind in mij vermoord?” en “Jij bent voor me gestorven buiten mijn weten.” Het toppunt van wrangheid is wat mij betreft “Lied van die lappop”. Dit gedicht gaat zogenaamd over een lapjespop, maar met Jonkers liefdesleven en mentale toestand in je achterhoofd gaat het heel anders klinken.

Al met al is dit album een ultiem eerbetoon. Hopelijk krijgt het navolging in de klassieke muziekwereld, want deze teksten lijken gemaakt om te zingen. (De Zuid-Afrikaanse singer-songwriter Chris Chameleon bracht eerder een cd met Jonkers getoonzette gedichten uit.)

Lied van die lappop                                       Lied van de lapjespop
Ek is die lappop wat nie praat                          Ik ben de lapjespop die niet praat
En maak net op jou liefde staat                       en zich alleen op je liefde verlaat

Saans lê ek blind en doof                                    ’s Avonds lig ik blind en stil
En lig nie meer my semel-hoof                        en doof en slap is dan mijn zaagselhoofd

My hande roor nie en my lyf                            Mijn handen rusten en mijn lijf
Word met jou weggaan koud en styf             wordt na je heengaan koud en stijf

Sonder jou hulp kan ek nie loop:                    Zonder je hulp kan ik niet lopen:
Jy het mij sommerso gekoop                           je hebt me zomaar kunnen kopen

En sal my nog een Guy Fawkes-nag              en zult me nog op een oudejaarsnacht
Goedsmoeds verbrand en daardoor lag.    Domweg verbranden terwijl je lacht.

Ek is die lappop sonder gees                           Ik ben de lapjespop zonder geest
My pyn jou luid gevierde fees.                       Mijn pijn jouw luidruchtig gevierde feest.

(vertaling Gerrit Komrij)