Om na zoveel jaar weer eens terug te gaan naar een plek die in het verleden een grote rol heeft gespeeld in je leven is altijd een leuke en spannende onderneming: is de sfeer nog hoe het was, staat ons huis er nog? Wat is er verandert in je buurt en wat zijn je vrienden en kennissen van toen gaan doen en hoe gaat het met ze?

Het was tussen 1995 en 1997 dat ik in de Egyptische hoofdstad Caïro woonde. Op geen enkele wijze ben ik etnisch of op andere manier gebonden aan dit land, maar toch, de eerste keer dat ik hier kwam voelde ik me meteen thuis. Het was fijn te merken dat dat nu nog steeds zo was. Ik ben in 2001 nog eens een keer terug geweest. 12 jaar later ben ik dan ook blij met de uitnodiging van het Caïro Jazz Festival om een concert te geven op het festival.

Waar het festival (dit was de vijfde editie) in voorgaande jaren in culturele centra op het eiland Zamalek zich afspeelde, had de organisatie nu een geschiktere en erg fotogenieke locatie gevonden in het onlangs aangelegde Al Azhar park (inderdaad van de Al Azhar universiteit; het theologisch centrum van de soennitische islam. Veel van de imams die in Nederland actief zijn, zijn hier opgeleid). Het park is voor Egyptische begrippen bijzonder mooi strak aangelegd park, dat in Helsinki of Frankfurt niet misstaan zou hebben en kijkt uit op de mooiste gebouwen van 14e eeuws fatimitisch Caïro.

Door de stichters van de stad “de overwinnaar” (alQahira) genoemd, keken we inderdaad tijdens het spelen dan ook uit op de torenhoge monumenten in de citadel en de belangrijke moskeeën in dit meest charmante deel van de miljoenenstad.

Met de onze ervaringen “on tour” van de laatste jaren, waarbij ik naast Europese landen en de VS ook op verschillende exotische festivals en clubs heb gespeeld in Siberië, India, Turkije, Algerije en Israël, was ik voor Egypte mentaal al wel voorbereid op allerlei tegenvallers en dat zaken hier meestal anders lopen dan dat je hebt afgesproken met de boeker. Groot was mijn verrassing dan ook dat eigenlijk alles tot in de puntjes was geregeld. Meteen uit het vliegtuig stond er al een mannetje van het festival op ons te wachten om ons snel door de douane te leiden. Het hotel waar wij en de andere artiesten zaten was een vrij recent verbouwd Novotel, met mooi uitzicht op de Nijl (dan hebben we het alleen even niet over de partyboats van jeugdige Cairenen, die tot 05:00 doorstampten met hun house muziek en waar de ramen van mijn hotelkamer niet tegen bestand waren.)

Eenmaal op het festival konden we ons meteen onderdompelen in de cultuurverschillen, die dit soort tournees soms interessant maken en je doen nadenken over je eigen achtergrond en wat jij veronderstelt dat normaal is.

Om te beginnen, vinden wij in het westen een vleugel een vrij normaal instrument. Niet dat iedereen een vleugel thuis heeft staan, maar je merkt dat het echt een wezenlijk onderdeel is van onze cultuur; sommige kinderen hebben pianoles, op scholen wordt er mee gespeeld en als je live muziek gaat horen, grote kans dat je een live pianist hoort op een (goed gestemd!) instrument. Niets van dat alles alhier natuurlijk…Opvallend, juist in Caïro meer dan in de andere Arabische steden waar ik kwam, is het verschil in muzikale cultuur en wat mensen normaal vinden. Ik begreep van de festivaldirecteur dat hij een hoop moeite had moeten doen om een geschikt instrument te vinden en vermoed dat hij een instrument bij iemand thuis heeft weggeplukt, want het betrof een kleine Yamaha, die niet de sporen had van intensieve verhuur.

Wat de piano is voor de westerse muziek, is de Qanun voor Arabische muziek.
In Nederland deed ik vorig jaar een tournee met de Syrische Qanun speler Bassam alKhoury, en hoe het Nederlandse publiek daarop reageerde is ongeveer in spiegelbeeld te vergelijken met de positie van de (akoestische) piano hier. Op de Nederlandse wereldmuziek podia waar we toen speelden met Bassam, was het publiek niet geschokt door het zien van de Arabische Qanun, maar toch was er na afloop veel interesse en was met verbaasd over hoe de Qanun voor het concert nog even gestemd moest worden, hoe zacht het instrument eigenlijk klonk en hoe die kwart-toon-ijzeren-lipjes op de Qanun precies werkten.

Terug naar Caïro, op onze soundcheck kwamen vijf mannen die, volgens mij dus van een vriend geleende, vleugel op het podium zetten en werd een van de weinige stemmers in deze stad van 19 miljoen mensen opgetrommeld. Deze man probeerde meteen zijn snor te drukken door te zeggen dat het instrument op 444 hertz stond en als hij dat moest omstemmen naar 440 hertz dat hij zeker twee uur bezig was (wetende dat onze soundcheck een uur besloeg). Ik had het gevoel dat ik de man doorhad, ben naar de contrabas gelopen en vroeg hem een “A” te spelen; ik stemde zogenaamd de contrabass nu op 444 hertz (wat natuurlijk geen probleem is) en gaf hem met grote glimlach de goedkeuring om het instrument op 444 te laten staan en om zo snel mogelijk aan de slag te gaan. Van echt “stemmen” was geen sprake, hij had een oud pianostemmers apparaat waarmee hij op zeer eigenaardige manier de snaren langsliep en stemde. Niet dat er een logica achter zat, wat dan eens pakte hij een lage snaar, dan weer een hoge snaar, beetje naar gelang zijn gevoel, en alle noten werden door het oude apparaatje gehaald, waar normaal gesproken in het westen de piano wordt gestemd op het gehoor van de stemmer. Dit alles ook droeg bij aan een mooie couleur locale en deed me weer beseffen dat we met onze Europese geïmproviseerde muziek dus echt iets kwamen brengen wat je hier normaal gesproken niet veel hoort, dus dat was erg leuk.

Het concert zelf ging erg goed, zoals ik boven al zei, hadden we vanaf het podium een prachtig uitzicht op de oude stad en zelfs de piramides konden we zien. Het publiek reageerde erg enthousiast en stonden met tientallen jongeren naderhand naast het podium. Voor mij nieuw was dat mensen online op sites als SoundCloud (waar ik weleens wat van mijn muziek upload van live concerten en dingen die ik aan het studeren ben) onze muziek al kenden en op de hoogte waren van wat we deden! Daar had ik geen rekening mee gehouden, maar het was erg goed te merken dat de toekomst van de kunsten ook wat dat betreft hier bij de jonge generatie ligt en dat we ze dus blijkbaar heel direct kunnen bereiken door die social media (muziek sites).

Naderhand werden we nog geïnterviewd door twee radiostations en drie TV zenders. De vorige keer dat ik Arabische media te woord stond was in Algerije: ik had me op hun radio 1 (met 10 miljoen luisteraars!) laten verleiden een paar dingen in mijn gebrekkige Arabisch te zeggen, doodeng natuurlijk! Daartoe heb ik me deze keer gelukkig niet laten verleiden, want een echt serieus gesprek met een journalist in het Arabisch, dat kan ik natuurlijk helemaal niet…

Veel van de vragen die de journalisten stelden gingen naast de artistieke inhoud van wat wij doen eigenlijk over het feit of we ons wel veilig voelden. Waarom waren we gekomen in deze roerige tijden? Wat vonden we van het festival? Wat vonden we van de Egyptische jazz scène?

Een TV verslaggeefster schnabbelde blijkbaar flink bij voor verschillende TV stations want ze heeft mij drie keer voor de camera gevraagd, iedere keer voor een net te snel door haar uitgesproken TV station waar ik nog nooit van heb gehoord, maar als ik het goed hoorde was er iets Saoedisch, iets uit Irak en iets van Caïro TV bij, maar het zou net zo goed de Egyptische Carlo en Irene kunnen zijn, wie weet…. Insha’Allah.