Na twaalf jaar absent te zijn geweest, waren ze terug op de podia. En, zoals het een band betaamt die naar eigen zeggen in Nederland voor het eerst buiten haar landsgrenzen optrad, ze deden ook Nederland aan. Plaats en tijd van handeling: Ziggo Dome, 7 november 2022, 20:00 uur ‘s avonds. Geen voorprogramma, dat was niet nodig: de heren gingen zelf drie uur aan het werk, zij het met 20 minuten pauze ingepland en aangekondigd.

Written was er bij en was benieuwd naar het optreden. Benieuwd omdat de band voor haar eigen sabbatical topoptredens leverde, benieuwd ook omdat het laatste maakwerk, het comeback album, de verwachtingen behoorlijk neerwaarts had bijgesteld. De band veelal gefêteerd met superlatieven, leverde een album af dat voor veel bands meer dan acceptabel zou zijn, tegelijkertijd, het droeg zeer zeker niet de gloed in zich die je na zoveel jaren zonder met elkaar te spelen, zou verwachten, een gloed ook die de band eerder op albums tot leven bracht en in concertzalen ook ten gehore wist te brengen. In plaats daarvan voelde het als een lans breken voor circulaire muziek: de spanningsbogen van nummers bewogen zich identiek aan gekende paden. Rustige passages afgewisseld met riffs om zelfs de meest rusteloze headbanger te plezieren. Zoals die frisdrankreclame al zegt: “Been there, done that.”

En nu was het dan zover, het herboren Porcupine Tree weer live. Maar dan wel zonder de immer strakke Colin Edwin op bas en zonder John Wesley als tweede gitarist. In plaats daarvan de jongelingen Nate Navarro op bas en op gitaar Randy McStine. Geen slechte keuzes als medespelers, Nate speelde onder meer met Devin Townsend en Randy werkte al met een hele reeks aan progressieve artiesten, van Adam Holzman, Dave Kerzner en hij was door Big Big Train gekozen als tourgitarist voor de uiteindelijk afgelaste tour uit 2020. Beiden verdienden hun sporen dus al.

Openend met Blackest Eyes van In Absentia werden de zinnen aardig geprikkeld. Goed gespeeld en een duidelijke herinnering aan het verleden. Steven begroette het publiek, vertelde dat er beduidend meer publiek was dan bij het laatste concert in Amsterdam en vertelde het publiek dat we een rondje Closure/Continuation gingen krijgen. Het openingstrio van het album, Harridan, Of The New Day en Rats Return werd gedegen en naar behoren uitgevoerd. Het zijn niet de sterkst verrassende nummers van het album en dat werd in deze live uitvoering niet anders. Prima medespelers in McStine en Navarro én nee, je kon geen fouten vinden in hun spelen, maar verrassing of van je stoel geblazen worden door instrumentale hoogstandjes, dat gebeurde ook niet. Ja, Gavin Harrison, de boy wonder achter de drums onderscheidde zich gedurende het gehele optreden: zijn spel was ronduit fascinerend. De subtiliteit van het spel van Richard Barbieri kwam niet altijd in deze grote zaal tot zijn recht en juist dat was jammer: zijn bijdragen aan het totaalgeluidsbeeld van Porcupine Tree zijn immers onmisbaar.

Toch, Even Less van het heerlijke Stupid Dream volgde daarna en het idee vatte post dat misschien toch niet de metalen ondergrond de overhand zou krijgen. De straffe metalen passage in het nummer werd echter gewoon op een zelfde riffende manier neergezet en de vraag was dan ook hoe de avond zich verder zou ontplooien. Drown With Me van In Absentia bleef aardig overeind en kwam niet zozeer als riffexperiment er uit. Dat gold ook ook voor Dignity van het laatste album en de andere nummers tot bijna aan de pauze want die kreeg pas zijn beslag na een stevige uitvoering van het toch al heavy Chimera’s Wreck. Randy McStine speelde niet alleen bevlogen zijn gitaarpartijen, hij nam ook zangpartijen voor zijn rekening en dat deed hij voortreffelijk. Een aangename verrassing tijdens het optreden. Vreemd genoeg, maar misschien was het ook wel metaalmoeheid, wist dat nummer op het album meer aan te spreken dan in deze live uitvoering. Zoals al gezegd, uitvoeringen waren foutloos, maar dit was bij eerdere live optredens een band die ook wist te pakken, je op het puntje van je stoel kreeg. In de zaal was er, het moet gezegd, groot enthousiasme, misschien voor een deel bij het hoofdschuddende deel van de aanwezigen, maar er zullen ook niet metallurgen geboeid zijn geweest door het spektakel.

Na de pauze dook de band onverdroten in haar eigen verleden en luisterden we naar het titelnummer van Fear Of A Blank Planet. Destijds een knaller van een nummer en dat nummer knalde nu ook gewoon weer. Wel ook weer in de riffzin van het woord. En de al eerder gesignaleerde metaalmoeheid sloop er voor een aantal aanwezigen in de zaal zeker in. Het succesrecept klaarblijkelijk van de laatste jaren van de band moest voor het voetlicht. En dat gebeurde ook zonder enige vorm van genade. Buying New Soul was een rustpunt in de set. Juist dat was de verwachting ook ten aanzien van Walk The Plank: dat toonde zich in de studio juist anders dan de overige nummers en in de setting van het concert werkte het veel minder onderscheidend dan met de subtiliteiten van de studio over de hoofdtelefoon. Jammer, want het is een fijn nummer.

En toch, toch. Misschien niet zozeer de keuze voor dit nummer als wel de songkeuze als geheel bepaalde voor een belangrijk deel de kleuring van de avond. Met een catalogus die veel eerder een aanvang nam dan het oudste nummer van de avond, een catalogus die meer omvat dan nummers met een metalen infusie, hoe complex ook, hoe fantastisch gedrumd ook, er had zoveel meer in kunnen zitten. Tuurlijk, er zat genoeg fraais in de setlist, vooral, eerlijk is eerlijk, in het oudere werk. Dan nog, de zaal at uit de hand van Steven Wilson en de zijnen. Hoofden bewogen in één soepele beweging met de riffs, vingers, handen de lucht in en de videobeelden van de avond zetten het donkere van Wilson’s teksten kracht bij. Voor velen, zoals gezegd, was het genieten. Voor diegenen die misschien eerder een reis door het hele universum van Porcupine Tree hadden verwacht of erop hadden gehoopt, bleef de afwisseling die daarmee gepaard zou zijn gegaan, uit. Hoe goed het instrumentale kunnen van de mannen op het podium ook was, subtiliteit was deze avond niet het hoofdbestanddeel en het snuifje aan riffs waarop misschien wel gehoopt werd, bleek een niet geringe handvol. Verwachtingen, soms zijn ze misschien ook wel te hoog gespannen. Met de titel van het laatste album in gedachten, verdient doorzetten van de live ervaring van deze met name heavy kant van de band niet de voorkeur. Dan valt de teerling voor een aantal mensen misschien zelfs wel op Closure. Als de band zijn eigen progressiviteit weer centraal stelt én zich richt op meer dan op variaties op hetzelfde thema, dan is er wellicht wel breder draagvlak voor Continuation. Dus toch iets verrassends tijdens dit concert! Het levensgrote en veelbetekenende vraagteken achter de woorden “Nog een keertje”…