×

Concert

19 juli 2019

NSJ dag 2 (2): Spannende interacties in de beste jazzclubs van Nederland

Geschreven door:

Drie dagen per jaar verandert Ahoy in het grootste muziekgebouw ter wereld. Een plek waar je eindeloos kunt rondzwerven. Gelukkig is er WhatsApp, zodat je elkaar toch weer terugvindt, als je oren onbedoeld zijn blijven hangen naar een concert waar je op je routeplan niet eens een cirkeltje omheen hebt gezet. Muziek laat zich niet altijd in de bedoelde banen leiden. Wie de zaterdag voor Volga heeft gereserveerd, hoeft zich geen minuut te vervelen. In het project One-on-One treden daar negen duo-formaties over het voetlicht, die zich onderwerpen aan samenspel, interactie en vrije improvisatie. Deze experimentele setting heeft twee aanleidingen. Geïnspireerd door de Russische componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, die in 1875-1876 maandelijks een pianostuk componeerde onder de titel Les Saisons, schreef saxofonist Ben Wendel in 2015 maandelijks een jazz-kamerduet. Gedurende dat jaar publiceerde hij zijn project The Seasons op YouTube. Elk stuk voerde hij uit met iemand van de jongere generaties jazzmusici. Pianiste Kris Davies maakte in 2016 het album Duopoly waarop ze duetten speelt met gerenommeerde improvisators. Tijdens NSJ treden 11 musici naar voren die in steeds wisselende samenstellingen een dialoog aangaan, in sets van een half uur.

Julian Lage en Ben Wendel bijten het spits af in hun eerste publieke optreden ooit. Het begint met kwetsbare momenten van aftasten en verkennen. Aansluiting wordt snel gevonden en wat volgt laat zich omschrijven als tintelende expressie. Virtuoze scherpslijperij wordt gebed in sprankelende frases en verstilde poëzie. Omzwervingen gaan over in omtrekkende bewegingen. Hypnotiserende licks transformeren naar psychedelische lyriek. Spannende muziek, waar gaandeweg effecten en elektronica aan wordt toegevoegd. Er wordt geput uit een oneindig palet van tunes, kleur en ritme. Het samenspel van gitaar en tenorsax geeft een klankschoonheid om van te watertanden. Lage speelt prachtig gelaagde solo’s en toont zich een verdienstelijk begeleider. De mannen geven alles en creëren veel ruimte voor elkaar. Het plezier spat er vanaf. De spontaniteit van Lage en Wendel leidt tot een bijna legendarisch optreden. De kop is eraf en deze dag kan nu al niet meer stuk.

De soundcheck van Ben Wendel en trompettist Ambrose Akinmusire klinkt als een oefening in lange ijle tonen die oplossen in hun lyrische echo. Akinmusire speelt frasen mee uit de pauzemuziek die op de achtergrond afspeelt. Klankeffecten en een hoog abstractieniveau zijn leidend in deze set. Er klinkt een vervreemdend weefsel van gebeurtenissen waarin onverwachte of ongeplande wendingen plaatsvinden. Ruimtelijke effecten veranderen in een aardse directheid van rammelend unisonospel. Tijdens het spelen mompelen de blazers door hun instrument in een ondoorgrondelijke samenspraak. Elektronica vervormt losse noten tot wat lijkt galmende koorzang van monniken in een kathedraal. Gitariste Mary Halvorson en pianist Aaron Parks vinden elkaar in een wonderlijke dialoog. Parks speelt meditatieve frasen waar Halverson via een effectpedaal ongrijpbare glissando’s tegenover zet. Vervormd klinkt de akoestische gitaar als een kruising tussen steelguitar en mandoline. Halverson maakt haperende sprongetjes die op de lachspieren werken. De ruimtelijke, zwevende sound creëert een vervreemdende laag, zoals te horen in oude Italiaanse speelfilms. De gelaagde muziek schiet heen en weer tussen bezwering en uitbundige frivoliteit.

Gitarist Gilad Hekselman en drummer Kendrick Scott gaan moeiteloos los in een progressief idioom van epische hoogmoed en spirituele extase. Geneuriede vocalen voegen daar een dromerige dimensie toe. Hun muziek is minder experimenteel dan de meeste andere sets. Dit tweetal vindt zich in speelse interacties: uitdagen en incasseren. De dialoog tussen Reinier Baas en Mary Halvorson besluit een zeer onderhoudende dag in Volga. Dit tweetal heeft elkaar nog nooit ontmoet en betreedt het podium zonder enige voorbereiding. De uitdaging ligt in spontane expressiviteit. Wat zich feitelijk ontwikkelt, is een lappendeken van invallen en verkenningen zonder kop of staart. Deze samenwerking leidt helaas niet tot de scherpte waarop je hoopt bij inventieve gitaristen van dit kaliber.

img-7465a-kopie

Terug naar de middag. Grilligheid kent vele gedaanten. MixMonk (saxofonist Robin Verheyen, pianist Bram de Looze, drummer Joey Baron) dompelt Yenesei onder in verstilde betovering. Het trio adapteert, net zoals in Gent, de losse en tegendraadse stijl die het werk van Thelonious Monk zo kenmerken, zonder afbreuk in stilistisch fijnzinnige kamermuziek. Daarbij worden Monk’s frasen en motieven op een luchtige manier benaderd en met humor omkleed. In de muziek van MixMonk worden voortdurend afwegingen gemaakt tussen diepgang en scherpte. Dat geeft een spannende mix van rust en opschudding. Het evenwichtige spel van De Looze maakt ruimte voor de extatische improvisaties van Verheyen. De ritmiek van Baron is weergaloos. Feilloos beweegt hij mee op alle golven. Zijn interventies zijn subtiel en geven de muziek veel extra dimensie.

In Madeira klinkt de diep doorleefde muziek van het Bobo Stenson Trio (pianist Bobo Stenson, contrabassist Anders Jormin, drummer Jon Fält). Het tellen der jaren heeft Stenson’s muziek gerijpt tot grand cru. Van enige slijtage is dus absoluut geen sprake. Het publiek luistert geconcentreerd naar de onderlinge dialogen. De rolverdeling is helder: Stenson is de leider. Stil genietend bouwt hij de  structuur en bepaalt hij de route. Jormin is zijn opponent. Zijn glashelder klinkende contrabas zingt en swingt in tegendraadse, sterk gesyncopeerde loopjes en sequensen. Fält is een weerbarstige gangmaker, die het trio graag ontregelt. Mooi gelaagde muziek al met al, waar je je met veel genoegen in onderdompelt.

Saxofonist Maarten Hogenhuis zou ik op handen willen dragen. Met zijn veelzijdige spel tilt hij de ensembles waarin hij speelt, schijnbaar moeiteloos naar een hoger level. Zijn talent is een lust voor ogen en oren. Eerder op de middag schittert hij als gast in de formatie van Rein de Graaff. In het kader van Composition Project 2019 formeerde Hogenhuis een sextet met bassist Phil Donkin, drummer Mark Schilders en met saxofonist Mete Erker, klarinettist Joris Roelofs en trompettist Bruno Calvo als aanvulling op zijn eigen trio. Een ensemble met een strategische missie: het behouden van eenheid binnen een vierkoppige blazerssectie. Het blijft lastig voor jonge musici om zich als componist te doen gelden in deze opdracht. Het prestige van NSJ legt veel druk op de schouders. Het gelegenheidsensemble van Hogenhuis lijkt zich te vertillen aan plichtmatig voldoen aan hoge verwachtingen. De atmosfeer in Yenesei komt dan ook wat krampachtig over. De formatie lijkt er alles aan te willen doen om de muziek leven in te blazen. Aan de stukken en de arrangementen van Hogenhuis ligt het niet. Chemie komt niet goed tot stand, waardoor ambities haperen en de groep te veel blijft steken in een geforceerde houding.

Het JD Allen Quartet featuring Liberty Ellman (saxofonist JD Allen, gitarist Liberty Ellman, bassist Ian Kenselaar, drummer Nic Cacioppo (drums) zet Madeira onder stroom. JD Allen begint zijn leerschool bij Betty Carter, Lester Bowie, Frank Foster en George Cables en heeft zich ontwikkeld tot een protegé van de free jazz. Vanaf de eerste maten zet zijn formatie een dampende set neer. Epische jazz met vulkanische oerkracht, inclusief vonkenregens en explosies. Deze muziek moet je live ondergaan. JD neemt vrijheid zonder diepgang te verliezen in zijn opzwepende funky free jazz met een waanzinnige bite. JD’s ‘sound’ blijft toch dicht bij poëtische waarden. Ondanks zijn spervuur maakt hij in zijn solo’s ruimte voor melodische frasen. Waar nodig in het orkaangeweld, tempert Ellman het vuur met een meer relativeerde houding.

Contrabassist Joris Teepe bereidt in Yenesei met In The Spirit Of Rashied Ali samen met saxofonisten Johannes Enders en Wayne Escoffery, gitarist Freddie Bryant en drummer John Betsch, een magistrale set, waarin de tijd wordt teruggedraaid naar de zestiger jaren. Op Jazz Tribes, een sublabel van Zennez, lanceerde Teepe afgelopen najaar een conceptueel album met de titel In the spirit of Rasheed Ali. Een eerbetoon aan zijn leermeester en opdrachtgever. Teepe heeft de laatste acht jaar van het leven van Ali, één van de grondleggers van de free jazz, een cruciale rol in diens band. Als Teepe voor het eerst naar de muziek van Ali kijkt en luistert is hij ontgoocheld. Toch leert hij snel om zich te handhaven in een omgeving waar routines plaatsmaken voor vrije concepten en handelingen die ontstaan in het moment. De sfeer in Yenesei heeft waarschijnlijk veel weg van de benauwde clubzaaltjes in New York waar Teepe ooit wegwijs is gemaakt in de free jazz. Voor het publiek van nu is het een intense ervaring om kennis te maken met de bronnen van de hedendaagse jazz. De ideeën van Ali schuren langs de huidige tijdgeest. De sound van twee tenorristen, bezwerende gitaarklanken, atypische basloopjes en de net niet synchrone slagen van John Betsch, weerspiegelen fris en energiek de tijdloze bravoure van de sixties.

Arild Andersen Trio

Na Joris Teepe hult het Arild Andersen Trio (saxofonist Tommie Smith, contrabassist Arild Andersen, drummer Thomas Stronen) Yenesei opnieuw in een tijdloze gloed van progressieve sounds. Het concert staat in het kader van In-House Science, het live-album uit 2018. Andersen verstaat de kunst om de contrabas als scharnierpunt van zijn trio te laten fungeren. Geavanceerde melodielijnen combineert hij met de stuwkracht van diepe stoten. Ondanks de veelal hoge tempi waarin het trio speelt, blijft de klank van de bas open en toegankelijk. Ook Smith verstaat de kunst van helder en gedetailleerd spelen, ondanks de vele overstuurde frasen die hij uit zijn tenorsax laat rollen. Deze set is een grootse afsluiting van een geslaagde dag Yenesei.

Organist Larry Goldings, gitarist Peter Bernstein en drummer Bill Stewart staan tot 00:30 in Madeira geprogrammeerd. De hekkensluiters van de dag. Rond middernacht puilt de zaal niet uit, dus een stoel vooraan is snel gevonden. Het trio speelt ballads. Bernstein krijgt alle ruimte om zijn gitaar subtiel te laten grooven. Tien minuten voor het einde lijkt het er op dat Goldings het voor gezien houdt, als hij melige grappen over Toto (de hekkensluiter in Nile) begint te maken. Gelukkig laadt hij zich nog even op om zijn Hammond B3 te laten grommen en gillen. Dit is de vurige swing waarmee iedereen de dag wil afsluiten. De hele zaterdag loop ik in opperbeste stemming op en neer tussen Madeira, Volga en Yenesei. Dit zijn de beste jazzclubs van Nederland, die jammer genoeg maar drie dagen per jaar de deuren opengooien. Zonder NSJ verder te kort te willen doen, constateer ik dat het mooiste van de hedendaagse jazz uit binnen- en buitenland, acte de présence komt geven op deze o zo sfeervolle podia. Er is vandaag geen reden om deze spots te verlaten. Natuurlijk doe ik dat wel, omdat er af en toe appjes komen met de vraag waar ik rondhang en me af en toe ook even wil verpozen in het festivalgewoel rondom de grote podia.

Meer North Sea Jazz 2019: