Sinds UNESCO in november 2011 30 april heeft uitgeroepen tot International Jazz Day is het evenement behoorlijk uitgegroeid. In maar liefst 190 landen worden concerten en bijeenkomsten georganiseerd onder de vlag van deze internationale manifestatie waarvan Herbie Hancock met zijn Institute of Jazz de hoeder is. Voor de achtste maal vindt dit nu, in 2019, plaats in Melbourne als hoofdact, waar Hancock, naast enkele andere grootheden, waaronder Tineke Postma uit ons eigen land, niet ontbreekt. Dichterbij moeten we het vooral zoeken in onze buurlanden. Slechts twee activiteiten prijken op de uitgebreide lijst van International Jazz Day in Nederland en dat is de uitreiking van de Louis van Dijk Award en een jamsessie in het Bimhuis, beiden in Amsterdam.

In Duitsland doen maar liefst twaalf steden mee, waaronder Krefeld. De actieve Jazzklub Krefeld, die dit jaar 40 jaar bestaat, organiseert voor de zevende maal in het kader van International Jazz Day een concert in de prachtige middeleeuwse entourage van het kasteel Burg Linn. In de Indrukwekkende Rittersaal opent Oberbürgermeister Frank Meyer het concert met een inspirerende speech, waarin hij betoogt over de doelstellingen van International Jazz Day: het vieren van de vrijheid en dat uitdrukken in de muzikale vorm die voortgekomen is uit de strijd voor de vrijheid. Muziek en zeker jazz verbinden culturen waarbij vrije improvisatie symbool staat voor vrije meningsuiting, één van onze belangrijke grondrechten. Jazz staat ook voor de emancipatie van zwarte Amerikanen en voor de dialoog tussen musici en publiek.

Het is ook vrije improvisatie die de boventoon voert in de eerste act van vanavond: het trio Kaufmann/Gratkowski/De Joode. Achim Kaufmann (piano), Frank Gratowski (klarinet/sax) en Wilbert de Joode (bas) spelen samen sinds 2002 toen zij in Amsterdam wekelijks in Zaal 101 improvisatie sessies hielden. Vrije improvisatie betekent géén vooraf bepaald programma, geen repetities maar instant composing zoals Misha Mengelberg het ooit uitdrukte. De roots van de samenwerking tussen deze drie mannen gaat nog verder terug. Gratowski en Kaufmann leerde elkaar in de 80′ jaren in Köln kennen. Kaufmann woonde een tijd in Amsterdam en daar ontstond de samenwerking met De Joode.

Als het gaat om de dialoog tussen musici en het publiek, dan is de vrije improvisatie die Kaufmann/Gratowski/De Joode in het ‘nu’ creëren geen gemakkelijke. Onheilspellende klanken, pulserende tonen, onnavolgbare ritmes, explosies van energie en dynamiek in een georganiseerde muzikale chaos, zou je samenvattend kunnen zeggen. Niets weerhoudt hen om hun creatieve fantasie ten toon te spreiden. Ze halen alles, maar dan ook alles uit hun instrumenten, zonder elektronische hulpmiddelen. Gratowoski stopt een waterflesje in zijn saxofoon om zo klankeffecten te bereiken, waar anderen elektronica inschakelen. De Joode speelt niet alleen traditioneel op zijn bas, maar zet zijn instrument in als een volwaardig percussie speeltuig. En Kaufmann weet veel meer uit de vleugel te halen dan alleen via de toetsen. De mannen zijn zeer geconcentreerd en maken ogenschijnlijk weinig contact met elkaar of met het publiek. De dialoog moeten we zoeken in wat ze samen neerzetten. En wat ze neerzetten is een grootse akoestische soundscape, die moeilijk toegankelijk is voor een breder publiek, maar hoe dan ook wel samenklinkt. Of je er van houdt of niet, het is in elk geval een hele bijzondere beleving. Jammer dat het niet helemaal overkomt bij de toehoorders in de Rittersaal, getuige het wat magere applaus.

Na de pauze is het de beurt aan de band Japanic rondom de vermaarde Japanse pianiste Aki Takase. Takase woont sinds 1987 in Duitsland en weet regelmatig jonge musici aan haar te binden, zo ook met deze formatie die naast Takase bestaat uit Daniel Erdmann (saxofoon), Johannes Fink (bas) en Dag Magnus Narvesen (drums). Jammer genoeg ontbreekt DJ Illvibe door ziekte. Met Japanic heeft Takase dit jaar het album Thema Prima uitgebracht. Takase is een grootheid in de freejazz, dus ook hier kunnen we improvisatie verwachten, al is deze in tegenstelling tot bij de eerste act netjes ingekaderd in de composities die vooral afkomstig zijn van het genoemde album, zoals in het nummer Traffic Jam, dat tevens het openingsnummer is op Thema Prima. Een snel rond draaiend motief met dito snel ritme zorgt voor een energieke start van de set met Japanic.

Net zo energiek, met veel expressie is Berlin Express dat opent met een improvisatie waarbij een caleidoscoop van opeengestapelde klanken avant garde uitstralen. Na de intro ontpopt zich een verrassend clownesk thema dat je doet denken aan variété met mooie solo’s van Erdmann en knap ritmewerk door Narvesen. In de solo’s zitten geestige en absurde elementen. Takase dirigeert de laatste frases tot het eind van het stuk, waarmee het een mooi schouwspel is om te zien. In Mannen i tårnet horen we een traditioneel jazz thema gevolgd door solo van Takase met veel zeggingskracht door krachtige aanslagen die appelleren aan een gevoel van grimmigheid. Maar al snel brengt Fink met zijn walking base meer structuur in het stuk en keert de relatieve rust terug.

Er volgen nog enkele stukken met een grote variatie aan thema’s en ritmes, zoals de compositie van Erdmann An jeder Kreuzung liegt eine Erinnerung begraben dat hij schreef als herinnering aan de tijd dat Erdmann zijn rijbewijs haalde. Een kakofonie aan klanken die je in gedachten in een druk verkeer brengt, met alle geluiden die daarbij horen tot en met sirenes. Narvesen voegt met al zijn creativiteit een scala aan percussie toe met ronddraaiende klankschaaltjes op de drums. Grootmeester Takase geeft alle ruimte aan haar jongere collega’s, waardoor de band mooi in balans is en ieder lid z’n creativiteit kan botvieren in vrije expressie. Het enthousiaste publiek applaudisseert om een Zugabe en Takase sluit af met het koddige en komische Madam Bum Bum. Vrijheid van expressie loopt als rode draad door deze prachtige viering van International Jazz Day, in de net zo prachtige ambiance van het Middeleeuwse Burg Linn.