Zappa’s 17e en 18e album Over Nite Sensation en Apostrophe (‘) worden vaak in één adem genoemd, ook al is de eerste een Mothers-groepsalbum en werd de tweede uitgebracht als een solo-project. Beide titels verschenen niet zo lang na elkaar (september 1973 en maart 1974) en de muziek op beide albums waren afkomstig van dezelfde sessies, vandaar ook de grote overeenkomsten. Een andere overeenkomst is de veelheid aan nummers, die later tot Zappa’s vaste livesetlist gingen behoren en die nadien op talloze albums weer in allerlei live-uitvoeringen terugkwamen.

Na de stilistisch vergelijkbare albums Waka / Jawaka (1972) en The Grand Wazoo (1972), waarop Zappa experimenteerde met big bands en lang uitgesponnen nummers, die bol stonden van de jazz-fusion, werd het eens tijd voor toegankelijkere muziek. Voor zover daar natuurlijk bij Zappa al sprake van was. En voor Zappa-begrippen waren Over Nite Sensation en Apostrophe (‘) inderdaad redelijk gemakkelijk te verteren albums. Compactere composities, geen overdaad aan improvisaties en zowaar enige hitgevoelige composities. Zappa zette de lijnen uit met albums waarop popmuziek een grotere rol ging spelen, alhoewel er toch nog voldoende absurdistische avantgarde elementen in waren te vinden. Maar voor wie het geluid van albums zoals Chunga’s Revenge, Burnt Weeny Sandwich en Weasels Ripped My Flesh gewend was, was deze doorontwikkeling wel even wennen, met al die bijna eenvoudig klinkende en soms wel erg radiogevoelige hitpopliedjes. Maar Zappa werd nooit lichtvoetig en dus ook niet op Overnite Sensation en Apostrophe (‘). Apostrophe (‘) leverde in elk geval Zappa’s eerste bescheiden hitnotering op: de single Don’t Eat The Yellow Snow stond een aantal weken in de Amerikaanse charts. Zonder op enigerlei wijze concessies te willen doen. Zowel op tekstueel als muzikaal vlak was het onversneden Zappa-gekte.

Wie Zappa is blijven volgen tot aan zijn nog steeds veel te vroege dood in 1993 zal composities als de ook nu nog op zijn minst opvallende titels als Camarillo Brillo, I’m The Slime, Dirty Love, Zomby Woof, Dinah Moe Humm, Montana, Cosmik Debris en Stink-Foot niet onbekend in de oren klinken, want Zappa zou deze nog vaak live spelen. En zijn deze daardoor dan ook standards geworden in ’s man’s oeuvre.

Voor wie nog onbekend is met het werk van Frank Zappa, niet precies weet waar te beginnen en het stadium van de verzamel-CD’s voorbij is, zijn Over Nite Sensation en Apostrophe (‘) goede introducties voor zijn 70’s periode. Zowel als vertrekpunt naar zijn latere, even toegankelijk wordend werk (One Size Fits All, Sheik Yerbouti) als om ook alvast te wennen aan de op gezette tijden verschenen albums vol idioterie (het verplichte en met tegenzin uitgebrachte trilogie Studio Tan, Orchestral Favourites en Sleep Dirt bijvoorbeeld). Maar kunnen beide albums ook dienen als ijkpunt om vervolgens terug de tijd in te gaan en om aan de minder eenvoudige albums als Hot Rats, Just Another Band From L.A. en Weasels Ripped My Flesh te beginnen.

En wat ook is meegenomen is de speelduur van de meeste van de nummers op beide albums: want het is nu eenmaal gemakkelijker luisteren naar een 3 minuten track dan de aandacht proberen vast te houden bij een compositie van 20 minuten, die bol staat van tempowisselingen, ingewikkelde breaks en complexe improvisaties. En die op zowel Over Nite Sensation als Apostrophe (‘) blijft dit goeddeels achterwege.

Naast de toen al niet bij te houden productiviteit (bijna 20 albums in krap acht jaar tijd) was Zappa vooral ook grootverbruiker van bandleden. En alhoewel het soms een komen en gaan was van allerlei muzikanten, slaagde hij er iedere keer in om mensen te rekruteren die én heer en meester waren over hun instrument(en), een ijzeren discipline konden opbrengen om zich totaal te onderwerpen aan de muzikale eisen van De Baas en bovendien ook nog zo op elkaar ingespeeld leken te zijn, dat het er bij iedere nieuwe groepsleden er steeds op leek alsof men al jarenlang met elkaar speelde. Wie besloot om binnen te treden in de BV Zappa moest zich ervan bewust zijn, dat het groepsbelang werd geprevaleerd boven het individuele belang. En dat er maar één iemand de lakens uitdeelde en bepaalde wat er gebeurde en dat was ome Frank. Maar er waren genoeg muzikanten die alles ervoor over hadden om met Zappa te spelen. Al was het maar om er zoveel ervaring op te doen, die later alleen maar van pas zou kunnen komen. Plus dat het ook niet gek stond op de CV. Het vergde nogal wat inspanningen, maar daar stond wel tegenover dat al die muzikanten geen betere leerschool konden krijgen. En ook de muzikale begeleiders op beide albums behoorden tot de crème de la crème en behoort de samenstelling van The Mothers Of Invention in deze periode misschien wel tot het beste wat Zappa ooit heeft omringd: mensen als George Duke, Chester Thompson, Napoleon Murphy Brock en Jean-Luc Ponty spreken nu nog steeds tot de verbeelding. Muzikanten die zelf al tot redelijk wat in staat waren, maar in deze samenstelling en onder Zappa’s leiding tot hele grootse daden kwamen. Dat is allemaal te zien op de DVD The Dub Room Special (1982 / 2005) met daarop onder andere opnames uit een televisieshow uit 1974 en waar live-uitvoeringen van Cosmik Debris, Montana en Stink Foot zijn te zien.

Zowel Over Nite Sensation als Apostrophe (‘) hebben in al de jaren niks aan kracht ingeboet en vormen nog steeds twee hoogtepunten in de uit bijna 100 albums bestaande catalogus van Frank Zappa. Sterke en spitsvondige teksten, originele composities en unieke muzikale stijl die bijna 40 jaar nog steeds met niks anders is te vergelijken. Zappa is er tot aan zijn dood bijna onafgebroken mee doorgegaan en was er van sleet of slijtage nauwelijks sprake.

En omdat Zappa eigenlijk de status van cultfiguur en rare vogel nooit echt is ontgroeid, is het goed dat zijn legacy onder de aandacht blijft. Zoals nu het geval is met het opnieuw uitbrengen van het grootste deel van zijn catalogus. Die catalogus werd al aan het begin van de jaren ’90 opnieuw uitgebracht en geremastered (onder auspiciën van de meester zelf), maar doordat de rechten die de nazaten van Zappa (The Zappa Family Trust) aan Rykodisc hadden verleend waren verlopen, waren veel titels niet meer verkrijgbaar. En aangezien de erven Zappa zo slim waren geweest om alle rechten in eigendom te blijven houden, was het een redelijk eenvoudige zaak om alles weer bij de (waarschijnlijk) best biedende partij onder te brengen. En alhoewel het natuurlijk een centenkwestie is om het Zappa oeuvre opnieuw uit te brengen, is het minstens even belangrijk om ook nieuwe generaties en andere geïnteresseerden de mogelijkheid te geven om deelgenoot te worden van de wereld die Frank Zappa tussen 1966 en 1993 heeft gecreëerd. Universal kreeg de eer om al die albums nu weer opnieuw onder de aandacht te brengen en brengt getrapt steeds een deel van die immense catalogus uit.

En in tegenstelling tot wat tegenwoordig gangbaar is wanneer oude albums opnieuw worden uitgebracht, zijn op deze Zappa-albums geen extra nummers te vinden en maken andere aandachttrekkende toeters en bellen al evenmin deel uit van de campagne. Een nieuwe remastering (waarbij de originele analoge tapes met behulp van de huidige technieken op een hoogwaardige manier zijn gedigitaliseerd) is het enige dat al deze reissues kenmerkt. De focus ligt vooral op de muziek en de hernieuwde beschikbaarheid daarvan. En de Zappa Family Trust (in de persoon van weduwe Gail Zappa, die alles wat met Zappa’s muziek te maken heeft met bijna Noord-Koreaanse precisie bewaakt). En alhoewel de CD-consument tegenwoordig platgeslagen wordt met allerlei dure boxen vol soms nutteloze snuisterijen en steeds oninteressantere bonustracks, is deze worp Zappamuziek best wel een verademing. Per slot van rekening gaat het om de muziek. En zeker in het geval van Frank Zappa.

En zoals met reissues en remasters wel vaker het geval is, is ook nu weer de vraag: moet alles alwéér vervangen worden? In elk geval is het een nieuwe kans om óf ontbrekende titels aan te vullen óf een Zappa-collectie aan te leggen. De Rykodisc-persingen, die begin jaren ’90 verschenen mogen dan nu ruim 20 jaar oud zijn, de geluidskwaliteit van de meeste van die remasters is nog steeds zeer behoorlijk en vervanging is maar in enkele gevallen nodig. De nieuwe transfers zijn gedaan door Joe Travers en zijn de originele analoge tapes hiervoor gebruikt en sommige albums klinken beter dan de Ryko’s, terwijl er ook titels zijn, die onderling uitwisselbaar zijn. En ook zonder al die remasters besteedde Zappa ten tijde van de opnames al veel aandacht aan de geluidskwaliteit en experimenteerde hij al in een vroeg stadium met allerlei opnametechnieken. Maar of voor de gemiddelde dan wel potentiële Zappa-fan het iets zal uitmaken dat er CD’s tussen zitten waarvan de 2012 superieur is vergeleken met eerdere persingen, is maar de vraag. Want alhoewel dat geremaster in de meeste gevallen een handig marketingverkoopargument is, is een goede geluidsinstallatie een noodzakelijkheid om de nuanceverschillen te kunnen horen. In elk geval is het niet zo dat door al die remasters er opeens andere nummers ontstaan of dat slechte nummers daardoor opeens wel te pruimen zijn. De toegevoegde waarde van deze heruitgaven ligt vooral in de hernieuwde beschikbaarheid van soms tot nu toe moeilijk te vinden titels. En ook nu weer is er niks aan het oog ontsnapt van de Zappa Family Trust, dus in de katten in zakken worden er niet gekocht.

Goede zaak dus dat de hele catalogus weer van een update wordt voorzien en dat ook nieuwe generaties kennis kunnen maken met de muziek van één van de grootste componisten uit de vorige eeuw. En alhoewel nog niet iedereen daarvan overtuigd is: de geschiedenis zal vanzelf de waarde van Frank Zappa gaan bepalen. Tot die tijd zullen Over Nite Sensation en Apostrophe (‘) en al die tientallen andere, veelal baanbrekende albums nog vaak gedraaid worden. Verplichte aanschaf voor iedereen die dit tot nu toe verzuimd heeft. Essentieel materiaal.

Tracklisting Over Nite Sensation:

1. Camarillo Brillo’
2. I’m The Slime
3. Dirty Love
4. Fifty-Fifty
5. Zombie Woof
6. Dinah Moe Humm
7. Montana

Tracklisting Apostrophe (‘):

1. Don’t Eat The Yellow Snow
2. Nanook Rubs It
3. St. Alfonzo’s Pancake Breakfast
4. Father O’Blivion
5. Cosmik Debris
6. Excentrifugal Forz
7. Apostrophe
8. Uncle Remus
9. Stink-Foot