Catalytic Sound Festival in Merleyn, een inspirerend samenzijn
Het klein gehouden Catalytic Sound Festival improvisatietheater is het rijke initiatief van de uit Chicago afkomstige saxofonist Ken Vandermark. Deze muzikale nomade trekt de wereld rond om muzikanten en publiek met elkaar te verbinden. Het is een spannend mondiaal samenzijn van artiesten waarbij de grenzen tussen gedragen poëzie, maniakale stembeheersing, free jazz uitspattingen en de daaraan leunende punkanarchie geslecht worden. Een inspirerend feestje waar de muzikanten elkaar triggeren, uitdagen maar ook heerlijk dwars zitten. De aftrap vindt vanavond in het Nijmeegse Merleyn plaats, waarna het festival na een tussenstap in het Amsterdamse Paradiso in een andere samenstelling naar Washington D.C., Chicago, Asheville en eindstation New York uitwijkt.
In deze hoedanigheid treedt het gezelschap drie jaar geleden al in Nederland op. Written In Music is bij De Pletterij in Haarlem aanwezig, waar de The Ex leden Terrie Hessels en Andy Moor al een gedeelte van de show invullen. De 2023 editie is nog unieker, het volledige The Ex team is hier aanwezig. Arnold de Boer warmt de aanwezigen met zijn spoken word performance op, en de al ruim 35 jaar aan de band gekoppelde drummer Katherina Bornefeld voegt zich op het eind van de avond bij het gezelschap. Alleen al bijzonder vanwege het feit dat dit in bijna vijf jaar tijd de eerste keer is, dat het viertal samen de toeschouwers vermaakt en misschien nog wel bijzonderder, dat ze de avond met een set aan nieuw The Ex materiaal afsluiten. 27 Passports is het laatste wapenfeit en stamt ondertussen ook al uit 2018.
De bevriende Guy Peters mag dit alles met het nodige gevoel voor humor aan elkaar praten. Deze goedlachse Belg is geen onbekende voor Written In Music. In het verleden mengt hij zich ook al onder de Written in Music schrijvers en levert hij een aanzienlijk groot aandeel van de The Ex special af, waarbij de hooggewaardeerde jazzkenner zich vooral in de nevenprojecten verdiept. Na de The Ex jongeling Arnold de Boer nemen oudgedienden Terrie Hessels en Andy Moor het over. Ondanks dat The Ex al bijna 45 jaar actief is blijft Terrie Hessels die kwajongensuitstaling houden. Het is allemaal wat losser, maar nog steeds komt er een schroevendraaier aan te pas om de gitaar te mishandelen. De veelzijdigheid van een gitaar rijkt veel verder dan de plectrumbeperking. Hij dwingt het instrument tot het uiterste, maar het is net wat minder agressief dan in vroegere tijden. Terry tikt over twee jaar de zeventig aan, van binnen gloeit dat provocerende anarchistenhart nog net zo warm als vroeger, al lijkt hij nu veel meer van het samenspelen te genieten. De van Dog Faced Hermans overgenomen gitarist Andy Moor heeft vanaf 2001 al de nodige speeluren op zijn rekening staan en is uiteraard ook nu dus present.
De Catalytic Sound katalysator Ken Vandermark pakt gelijk bij het The Ex tweetal zijn speelminuten op. Hij kreunt, zucht, kroelt zich ontspannen door zijn aandeel heen om vervolgens het strijkersstokje aan violist Ig Henneman over te dragen. Dat deze muzikant al tegen de tachtig jaar aanloopt, zie je niet aan haar af. Muziek houdt niet alleen haar brein jong, maar heeft blijkbaar ook op het uiterlijk effect. De Noorse exotica drummer Paal Nilssen-Love is een generatiegenoot van Arnold de Boer en Fie Schouten, en behoort tot de jonkies. Jaap Blonk was de vorige editie ook al aanwezig. Kortgewiekt en fris maakt hij met zijn verbale stemterreur de nodige indruk, al werkt dit bij een tweetal melige aanwezige dames wel op de lachspieren. Met enige schaamte verdwijnt het duo uit zicht, al moet je de kunsten van meesterentertainer Jaap Blonk niet al te zwaar opnemen. De ernst van de humor mixt prima met zijn verbale noise tovenarij. Fie Schouten heeft solo en in orkestsamenwerking de nodige speeluren op haar naam staan. Hier pakt de klarinetspeler haar momenten samen met Ken Vandermark in een improviserende strijkersset.
De veelgeprezen en met onderscheidingen gelauwerde dwarse Anneke Brassinga toont haar dichterskunsten en krijgt de zaal muisstil. Al is het Elisabeth Harnik die op de piano voor de nodige roering zorgt, waarop het publiek wat onrustig reageert. Ig Henneman is hierbij haar dynamische tegenpool welke de nodige rust in het geheel terugbrengt. De performance is net een tikkeltje te lang, je ziet de aanwezigen wat afdwalen en zich meer op de achtergrond plaatsen. Vergeet niet dat de kunstliefhebbers vooral voor de muziek aanwezig zijn, en zich minder tot de woordenmagie aangetrokken voelen. Gitarist Miguel Petruccelli wandelt wat zenuwachtig in de zaal rond. Zijn rusteloosheid wordt pas getemperd als hij eindelijk zijn stage momenten mag pakken. Ook bij hem overheerst de spelersdrang. Elisabeth Harnik gaat vervolgens chirurgisch aan de slag, legt de ziel en het geraamte van de piano bloot, en kietelt deze van onderen op voethoogte. Jaap Blonk gaat het duel aan, etaleert zijn gekte en geeft zijn stem een voorkeursbehandeling mee.
Toch blijven de The Ex bandleden de eyecatchers van de avond, al reageert het publiek hier in eerste instantie wat schuchter op. Voor mij voelt het nog net zo intens aan als jaren geleden toen ze het voorprogramma van Sonic Youth verzorgden. G.W. Sok is onvervangbaar, Arnold de Boer toont ook geen initiatief om hem te vergeten. Zijn inbreng is hoe dan ook geen vergelijkingsmateriaal, slechts aanvulling om die hiaten uit het verleden te dichten. The Ex blijft dicht bij zichzelf en speelt een handvol aan nieuw songmateriaal, waarbij ze de culturele uitvluchten van de latere albums minimaliseren en weer dicht bij die anarchistische oervorm komen. Rechttoe rechtaan punk, dansbaar publiekvriendelijk, en minder politiek getint. Mooi hoe dit muziekliefhebbers uit vergeten tijden toch weer herenigt. Kleurrijk materiaal dat het verlangen naar een nieuwe plaat alleen maar versterkt. Toch wel het hoogtepunt van de avond, het blijft jammer dat ze zich maar tot een paar tracks beperken. Het is dan ook geen The Ex concertavond, ze zijn slechts een van de radertjes van het veelzijdige Catalytic Sound Festival.
