Tomasz Stanko: Een niet te stoppen fenomeen
Tomasz Stanko is een Europese jazzlegende. Niet alleen als revolutionair en invloedrijk trompettist schudde hij het Europese jazzlandschap flink op, hij wist dit ook steeds weer te doen met muzikanten die vervolgens net zo belangrijk werden. Ondertussen alweer 74 jaar oud is zijn zeggingskracht niet veranderd en doet hij muzikaal nog steeds precies waar hij zelf zin in heeft. Concessies, daar houdt hij niet van. Dat zijn spel over de jaren alleen maar rijker gekleurd is geworden zal daarom niet verbazen. Met het uitstekende nieuwe album December Avenue, gemaakt met zijn New York Quartet, net in de winkels en belangrijke optredens op de grote jazzfestivals in de pijplijn was het hoog tijd om de Poolse trompetlegende weer eens uitgebreid te spreken. Maar de grote populariteit in zijn thuisland Polen bleek een lastig obstakel om tijd met hem te krijgen. Gelukkig bracht een korte tour met zijn kwartet door Duitsland, Scandinavië en een slot in Polen een mogelijkheid.
In Hamburg, de tweede stad van Duitsland, was er een mogelijkheid om Stanko zowel te spreken als te zien optreden, dus een ideale timing. Met twee volledig uitverkochte avonden in de voorname NDR Rolf Liebermann Studio in de deftige Hamburgse wijk Rotherbaum was de sfeer rondom de band natuurlijk uitstekend. Iets dat we ook gelijk merken aan Stanko als we hem ontmoeten in de lobby van het voornaam ogende Hotel Grand Elysée. We verplaatsen ons naar de brasserie omdat hij iets kleins voor het optreden wil eten en hij steekt gelijk van wal over zijn band. ‘Zoals je wellicht gehoord hebt is David Virelles, de pianist van mijn laatste album, niet op deze tour aanwezig. Zijn rol in de band wordt nu ingevuld door Alexi Tuomarila en daar zijn Gerald (Cleaver, drums), Reuben (Rogers, bas) en ik ontzettend blij mee. Het is echt ongelooflijk hoe Alexi zich als pianist ontwikkeld heeft sinds ik het laatst met hem speelde. Zoals je weet was dat in mijn Scandinavische band die ik startte nadat Marcin (Wasilewski, piano), Slawomir (Kurkiewicz, bas) en Michal (Miskiewicz, drums) besloten hadden om het op eigen kracht als Marcin Wasilewski Trio te gaan proberen. En dat is gelukkig heel goed gelukt (lacht). Alexi speelde op mijn album Dark Eyes (2010) mee en verraste me toen al met zijn spel. Op de daarop volgende tour al helemaal. Nu verrast hij Reuben en Gerald optimaal. Heel mooi om te zien hoe ze elkaar naar een hoger muzikaal hoger plan tillen. Het geeft mij de mogelijkheid om mijn meest vrije spel te blazen. Mijn spel naar een wereld te duwen die ik nog niet eerder heb ontdekt’.
We krijgen het over leeftijd en spelverandering. ‘Alles heeft natuurlijk altijd te maken gehad met wie ik me omring. Ik ben geen virtuoos muzikant, ook niet een heel technisch speler. Ik moet het echt hebben van mijn creativiteit en muzikale intuïtie. Daar leer je op vertrouwen. Als je met muzikanten speelt die voorspelbaarheid uit de weg gaan groei je snel. Juist in het begin van mijn muzikale carrière waren daarin (pianist) Adam Makowitz, violist/alt saxofonist Zbigniew Seifert en even later (pianist) Krzysztof Komeda erg belangrijk. Ik heb altijd al aangegeven dat zij mij het avontuur in spel hebben meegegeven, maar dat hebben zij weer altijd juist over mij gezegd (lacht). Nou ja, laten we het er op houden dat we elkaar volop beïnvloed hebben en dat het vinden van nieuwe wegen om jazz te spelen onze muzikale carrière heeft gevormd. Ik heb op het moment dat ik de Poolse jazzscene achter me liet om nieuwe wereldse ervaringen op te doen altijd voor muzikanten gekozen die mij bleven uitdagen. Opvallend genoeg werd mijn jazz nog vrijer na mijn Poolse jaren. De daadkracht om me te onderscheiden en nieuwe vormen van jazz te vinden bleef mijn manier om in de jazz naam te maken en misschien zelfs wel te overleven’.
Terwijl hij de vrije jazz indook kwam er ook een donkere keerzijde tevoorschijn. ‘Het leven in de vrije jazz, in de jazz in het algemeen was in de jaren zestig, zeventig en ook de jaren tachtig heftig. Het leven van een jazzmuzikant met laat spelen, nog wat drinken na een optreden, nog wat meer drinken en drugs gebruiken om door te kunnen gaan werd op een gegeven moment mijn levensstijl. En om me heen was het bij de meeste andere muzikanten al net zo gebruikelijk. De muziek bracht in alles een vrije kant in me naar boven, maar de kracht van de alcohol en drugs werd me pas later duidelijk. Waarschijnlijk heb ik concerten gegeven die absoluut geweldig waren, maar het kan net zo goed zijn dat ze verschrikkelijk waren. In de blur kan ik me dat niet echt heugen. Bij het opnemen van de albums in die jaren waren we altijd ‘spot on’ dat dan weer wel. Met terugwerkende kracht weet ik dat ik geweldige muziek heb gemaakt in die jaren, met geweldige muzikanten heb gespeeld, maar dat ik mezelf ook uitholde. Dat werd wel duidelijk toen in de jaren negentig mijn gebit, door de drank en drugs, zo slecht was geworden dat de tandarts besloot alles eruit te halen en ik met een nieuw kunstgebit weer helemaal opnieuw moest leren spelen. Het opnieuw oefenen om de klanken weer precies zo te krijgen als ik wilde was een waar drama. Dat was mijn definitieve wake-up call’.
Zichzelf hervonden veranderde hij zijn leven rigoureus. ‘Daarna was het een kwestie van mijn leven weer helemaal op de rit te krijgen’, vertelt hij. ‘Het diepste dieptepunt werd gelukkig ook het keerpunt. Ik zwoor de drugs en de drank definitief af en pakte een gezonde levensstijl op. Nog steeds gelukkig dat ik dat toen zo heb kunnen doen. Mijn lichaam heeft zich goed hersteld zeggen de dokters. Al speelt de laatste tijd mijn rug flink op en ga ik daar over enkele weken in Warschau of New York voor onder het mes. Nu is het zwaar om op het podium te staan’.
Zijn invloed als muzikant is al net zo groot als zijn invloed van het ontdekken van nieuw talent. ‘Voor veel mensen was het een verrassende keus dat ik in 1993 de jonge Michal Miskiewicz (drums), Marcin Wasilewski (piano) en Slawomir Kurkiewicz (bas), een dus volledig Pools trio muzikanten, vroeg om mijn band te vormen. Ondanks het feit dat ze nog midden in hun tienerjaren zaten hoorde ik een enorm talent en dat werd gevestigd toen we samen gingen spelen. Tegelijkertijd startte ik ook een internationale band met onder meer Bobo Stenson. Het is opvallend dat mensen me tegenwoordig vaker aanspreken op mijn Poolse band rond die periode trouwens. Het is fijn dan het publiek juist de drive van die jonge muzikanten zo aanspreekt. Hetzelfde geldt trouwens voor mijn tweede Scandinavische band, nadat ik vele jaren daarvoor natuurlijk al met de twee geweldige Noren, drummer Jon Christensen en bassist Arild Anderson, in een triovorm had gespeeld. Niet alleen gek van de muzikanten die uit de spannende Scandinavische jazz komen was ik dol op het spel van de jonge Deense gitarist Jakob Bro en de Finse pianist Alexi Tuomarila en wilde heel graag met ze samenwerken. Met het maken van het album Dark Eyes en de tour die daarop volgde leerde ik Alexi heel goed kennen en ben intens van zijn spel gaan houden. Toen David voor deze tour met mijn New York Quartet uitviel was Alexi mijn eerste keus.
Dat die keus zeer gerechtvaardigd is blijkt die avond. Niet alleen Stanko laat weer eens horen wat een ongelooflijk trompettist hij toch is. Door de rugpijn gezeten op een kruk weet hij met minder nadrukkelijk spel steeds wel precies de kern van de compositie te raken met subtiel dan weer super dynamisch en immer emotievol spel. Zijn band is ijzersterk met bassist Reuben Rogers en drummer Gerald Cleaver als dragende kracht en Alexi Tuamarila als smaakmaker op de piano. Hij vloeit perfect de composities in, daagt zijn medespelers optimaal uit en weet met weergaloos spel de intentie van elke compositie met wervelende kleuren te verrijken. Stanko excelleert in dit gezelschap en in niets is te horen dat er ook maar van enige slijtage sprake is. Zijn trompetspel vloeit met de magische klanken die de muzikanten om hem heen uit hun instrumenten toveren. Met Rogers als ideale bandleider die niet alleen met magnifiek spel de lijnen uitzet maar met zijn enthousiaste kreten ook zijn maten Gerald en Alexi aanspoort om diep te gaan. En Stanko voelt de opgebouwde spanning en vult deze aan met de prachtigste klanken. Geweldig om te zien.
Hieronder zijn opnamen te zien van een concert dat Tomasz Stanko gaf met zijn New York Quartet met David Virelles (piano), Reuben Rogers (bas, Gerald Cleaver (drums) in Jazzklubb Fasching in Stockholm in april 2016.