Geniale streken: Jan Bang + Zapp 4 op Novembermusic
Het publiek bij ‘Colors of Improvisation’ op de derde dag van 2013-editie van Novembermusic in Den Bosch werd getuige van een primeur van de eerste orde: een volledig geïmproviseerd strijkkwartet met live-electronica dat spannend en mooi uitpakte.
Strijkkwartet-muziek met zulke themas, zo’n klankrijkdom, zulke texturen, zulke verfijnde structuren en zo’n coherentie, voortgebracht in volledig open improvisatie – hoe is dat mogelijk? Hoe kun je een viertal strijkers ertoe VER-LEIDEN en erbij LEIDEN à l’improviste iets te spelen wat nog nooit vertoond is, nog nooit iemand vernomen heeft? En dan een heel uur lang aan een stuk met zo’n indrukwekkende speelenergie? In een wonderbaarlijke flow, met de meest frappante overgangen en een dynamica vol rijke contrasten en grote hechtheid?
Kastjestovenaar Jan Bang en strijkkwartet Zapp hebben afgelopen vrijdagavond met hun concert op Novembermusic laten zien dat het kan. En hoe! Hun eerste gemeenschappelijk optreden bood een in veel opzichten memorabel concert, een concert, dat zijns gelijke niet zo snel zal vinden. Een volledig geïmproviseerd concert van een strijkkwartet is al een zeldzaamheid. Eentje met een cruciale rol van live-electronica erin mag uniek heten. Het was één van de gelukkige matches van de Novembermusic -programmering met een bijzondere uitkomst, een uitkomst die ongetwijfeld repercussies zal hebben en verder zal reiken dan deze avond. De Zapp-strijkers zijn in het midden van de Punkt-praktijk beland (zie Written In Music), zijn daar aangekomen en Jan Bang heeft iets gevonden waar hij blijkbaar naar op zoek is. Een goed begin …
Van essentieel belang was de vastberadenheid van de vier Zapp-musici, Jasper le Clercq, Jeffrey Bruinsma, Oene van Geel en Emile Visser om er helemaal voor te gaan, in het diepe te springen, zonder net en dubbel bodems te werken – wat even essentieel is als het nodige onderlinge vertrouwen.
Wat hier gebeurde, was niet het gebruikelijke onderleggen, enhancen en extenden d.m.v. elektronische klanken en samples. Jan Bang’s initiërende interventies waarmee hij speel- bewegingen van de andere spelers d.m.v. zijn virtuoos en muzikaal gevoelige inzet van de Akai-sampler initieert, (aan)stuurt, modificeert of transformeert zijn net als zijn terugspiegelend acties in hoge mate vormbewust. Het zijn allemaal elementen die ook in andere vormen van improvisatie een belangrijke rol spelen. Wat de sampler in dit verband bijzonder maakt, is de liquide klankkwaliteit. Daarmee creëert Bang een fluidum c.q. een ether die spelers voortdurend op een zachte manier uitnodigt “erin te duiken”. Even zacht en soepel als onontkombaar. In handen van Bang komt dit vaak neer op seduction i.p.v. conduction. Een ander belangrijk element in dit verband is de constante form-shift. De vorm-stadia worden nooit “uitgemolken” of lang opgerekt maar op een zeer economische wijze “verschoven” waardoor constant nog spannendere, nog verbazingwekkendere openingen kunnen ontstaan. En last but not least: er zijn spanningsbogen en er is meestal sprake van een voelbare groove, hetzij verborgen hetzij open.
Dat de vier strijkers en Jan Bang duidelijk aan elkaar zijn besteed, is niet te overzien. Deze wijze van spelen, werkt alleen met spelers, in dit geval de vier strijkers, die uit een rijk reservoir aan bronnen en speel- ervaringen kunnen putten en deze door de filter en focus van de speelsitutatie kunnen oproepen en creatief kunnen inzetten. Bij deze vier strijkers, dat bleek, zijn de bronnen waaruit ze kunnen putten, rijk en hun vindingrijkheid bij het omzetten de speelcontext van hoge kwaliteit.
Het blijft voorlopig een lichte mysterie hoe het mogelijk is op deze manier in realtime dergelijke fraaie strikkwartet-vormen voort te brengen. Kan ik mijn oren (of beter mijn waarnemingen en mijn oordeels- vermogen) nog wel vertrouwen? Een indrukwekkende ervaring, jouissance supérieure, een bijzonder genot die te denken geeft!
Fotos © FoB0_Henning Bolte ©