Dagboek Holland Festival 2013 – Deel 2
Het eerste deel van dit dagboek ging over een drietal voorstellingen, t.w. Desdemona van Toni Morrison met de Malinese singer/songwriter Rokia Traoré, Kaleidoskop String-Ensemble + Lee Ranaldo en Christian Marclay met Steve Beresford, John Butcher, Alan Tomlinson en Mark Sanders (zie Written in Music). In dit tweede gedeelte Mahlerlieder van Franui, de Big Band Darcy James Argue’s Secret Society en When The Mountain Changed Its Clothing met het Vocal Theatre Carmina Slovenica van Heiner Goebbels. Twee keer Alpenmuziek met Gustaf Mahler als link. Mahler componeerde in Toblach, Oost-Tirool, waar Franui vandaan komt, maar begon zijn dirigenten-karrière in Slovenië.
Alpenmuziek
Het is al weer meer dan tien jaar geleden dat pianist Uri Caine met zijn ensemble tijdens het Holland Festival (2001) een Mahler-programma in het Amsterdamse concertgebouw uitvoerde, de historische plek, waar Mahler bijna 100 jaar eerder, in 1903, op initiatief van chefdirigent Mengelberg zelf de Nederlandse première van zijn 3e en 1e symfonie dirigeerde. Het leverde in beide gevallen een verdeeld onthaal op. Uit Mengelbergs introductie ontstond gaandeweg wel een speciale Mahler-verbondenheid in Amsterdam en in Nederland.
Sinds Uri Caine’s eerste Mahler-reimaginatie op het album Urlicht uit 1996 zijn de bronnen en rijkwijdte van Mahler veelvuldig hoor- en ervaarbaar gemaakt (zie ook Written in Music).
Het Oostenrijks gezelschap Franui gaat op zijn eigen manier op de weg van reconstructie en reïmaginatie door. Het ensemble speelt o.a. de Alpen-muziek van de regio rond Toblach op zijn eigen speciale manier. Toblach is de plek waar Mahler vaker verbleef om te componeren. Door de regionale Alpenmuziek op hun eigen sophisticated manier te spelen, moesten ze wel op een gegeven moment bij Mahler terechtkomen aangezien deze volksmuziek als bron ook in diens muziek verweven zit. Zij sloegen zodoende niet alleen een brug naar Mahlers liederen-cycli als naar de symfonieën. Zij haalden de muziek tegelijk ook terug naar haar oorsprong door haar dicht bij de folk-instrumentatie liggende mogelijkheden te ontplooien. Vergelijkbaar met wat de Noorse zangeres Sinikka Langeland met Maria-liederen deed of het (met een Nederlandse Edison bekroonde) Gurdjieff Ensemble met de composities van Gurdjieff/de Hartmann deed. Wereldmuziek maar dan op een sophisticated manier.
De wijze waarop ze met hun volksmuziek omgaan en hoe ze daarbij met Mahlers composities omgaan, is zonder meer verbluffend. Zij werken heel sterk met dynamische middelen zoals hard – zacht – contrasten, voorgrond – achtergrond perspectief en het mengen van thema’s. Daardoor wordt de muziek uit de sfeer van goedkope dreun gehaald die snel gaat vervelen. Door deze aanpak/technieken herwint de muziek een bijzondere kleur en intensiteit. De bijzondere kwaliteit wordt tot stand gebracht door een combinatie van bezetting, arrangeer technieken een speelwijze. Ook het nabijeë Italie doet zijn invloed gelden. De Italiaanse banda-cultuur is duidelijk te horen. En het geheel dan nog gebracht op droogkomische Austriaanse manier!
Een verdere cruciale ingreep zijn de teksten van de Zwitserse schrijver Robert Walser, mooi voorgedragen door Stefan Kurt. Het zijn teksten die op onbedorven natuurmomenten zinspelen en een overeenkomstige sfeer helpen te versterken. De Mahler-liederen werden door een zanger gezongen, in dit geval zeer klassiek door Daniel Schmutzhard. Voor sommige van die liederen is echter de schaduw von Josef Bierbichler lang. Voor diegenen die de Caine-versies met Bierbichler kennen, kan daar niet zo snel iets tegen op. Al met al echter een fraaie voorstelling die naar meer van dit gezelschap smaakt. Opvallend dat het publiek uit de klassieke hoek met zichtbaar genot de oversteek maakte terwijl het zo cross-overige wereldmuziek-publiek in geen velden te bekennen was.
Overdonderend: Darcy James Argue/Daniel Zezelj met Brooklyn Babylon
Het is niet niks, de line-up en de muziek van de Darcy James Argue Secret Society. In dit geval drieëntwintig high-profile musici waaronder de saxofonisten Jon Irabagon, Josh Sinton, de trompettisten Matt Holman, Nadje Noorhuis en trombonist Ryan Keberle. Plaats van de uitvoering: niet zoals je zou verwachten het Bimhuis – de Society speelde daar een paar jaar terug – maar in een uitverkochte grote zaal van het Muziekgebouw aan ‘t Ij. Het was een multimedia performance met een mega projectie van bewegende, verschuivende tekeningen en Danijel Zezeli, de maker daarvan ook nog eens als live-tekenaar. Ingrediënten genoeg om indruk te maken. En zo begon het zeker ook. Terwijl de tekeningen in de stijl van het Russisch futurisme en het Duitse expressionisme hun bewegende werking ontplooiden, kwamen – onder toeziend oog van conductor Argue op het balkon – groepen musici spelend vanuit verschillende hoeken van de zaal op. Eenmaal op het podium verzameld barste de koperstorm in volle sterkte los en ontvouwde zich een verhaal via de groots geprojecteerde genanimeerde tekeningen. Deze waren indrukwekkend uit elementen van de beeldwerelden van Lyonel Feininger, F.W. Murnau, Fritz Lang, Sergej Eisenstein en Dziga Vertov gecomponeerd. De muziek van de Secret Society boodt – ondersteund door een uitgekiende lichtregie – een even grootse, overdonderende tegenhanger daaran. Ronduit indrukwekkend met zijn massief landscaping sound en zijn klankkwaliteiten neemt het gezelschap zeker een geheel eigen plaats in het muzikaal landschap in. In de muziek waren tal van verschillende idiomen en stijlen knap versmolten, waren op een fraaie manier ruimten voor contrasterende detours en verlichtingen ingebouwd die door de musici briljant ingevuld werden.
Het grootse, overdonderende sluit aan bij het verhaal dat uitgebeeld wordt, de bouw van een mega toren, mega skyscraper in Brooklyn aan het begin van de twintigste eeuw, aangejaagd door een megalomane locale bestuurder. Doordat het verhaal vanuit het perspectief van een traditionele timmerman te vertellen, worden mikro en makro, verleden en toekomst met elkaar verbonden. Uit uitingen van Zezelj valt op te maken dat de tekeningen vooral associatief naar aanleiding van de muziek zijn ontstaan, omgekeer dus dan meestal gebruikelijk. Dat verklaart misschien dat zich bij de uitvoering bewegende tekeningen en muziek vaker competitief tot elkaar verhouden. Beiden zijn zo massief dat ze niet zonder meer meer simultaan te verwerken zijn maar vertraagd afwisselend. Vooral op momenten dat de muziek iets te veel te neiging had te brilleren. Kortom daardoor kwamen beeld en klank minder samen, bleven ze in hun eigen wereld hangen.
Het was zonder meer indrukwekkend hoe Argue keer op keer de klanken liet samensmelten, stemmingen liet changeren, spanning en drive erin hield. Door een grote cumulatie van dat soort en voortgezette bravoure raakte echter ook de overkoepelende spanningsboog uit zicht. In dat opzicht valt bij zijn talent met goede beperking nog veel zeggingskracht te halen.
Stoelen, stoelen, stoelen en stemmen: Carmina Slovenica met nieuw stuk Heiner Goebbels
Vocaal theater Carmina Slovenica is gezelschap van 35 zangeressen tussen de tien en twintig jaar oud uit Maribor, de tweede stad van Slovenië. Het wordt geleid door Karmina Šilec en heeft tal van spraak- makende producties op zijn naam staan. Op de achtergrond daarvan is het niet verbazingwekkend dat het gezelschap Heiner Goebbels voor samen- werking aanzocht (zie ook Written in Music). Goebbels op zijn beurt doet vooral dingen die hij nog niet eerder gedaan heeft. Na zijn laatste stuk met het Hilliard Ensemble (I Went To The House But Did Not Enter te zien op het Holland Festival 2009) leek hem het werken met adolescenten, zoals hij voorafgaand aan de voorstelling in de zuiveringshal van de Westergasfabriek zei, een wenselijke uitdaging. Goebbels stukken komen in een langer (onder)zoekproces samen met de uitvoerenden tot stand waarbij de grenzen tussen theater en muziek vervagen. De muziek wordt theatraal, het theater muzikaal benaderd. Daarbij ontstaan krachtige open taferelen van magische kwaliteit die de imaginatie van de toeschouwer-luisteraar stimuleren en multiple aanknopingspunten voor diens projectie bieden. De losmaking uit een vast omlijnde betekenis-logica geeft de toeschouwer-luisteraar de mogelijkheid zijn geest (be)vrij(d) te laten zwerven en uit uiteenlopende audiovisuele prikkels en dramatische toespitsingen associaties met diepere eigen gevoeligheden, sensaties beelden, herinneringen te leggen.
In dit geval liet Goebbels de jeugdige leden in de exploratieve fase improviserend persoonlijke verhalen vertellen waar uiteindelijk ‘kooreografie’, themas, teksten, liederen en muzikale samples van het stuk uit voortkwamen ingebed in even onnavolgbare als vitale en scherpe logica van adolescenten. Het manifesteert zich in het ingenieuze spel van het verschuiven en verplaatsen van stoelen (en tafels) waarbij deze ook als percussieve klank- bron en als visuele lijnen voor gezongen liederen gebruikt worden. Ingebed zijn dialogische , monologische en gezongen tekstuele tableaus met sterke visuele uitstraling. Naast de dynamiek van de voorstelling verblufde vooral de manier waarop de tekst-presentatie in het geïnsceneerde adolescenten-universum opgaat, een manier die volledig de bonte (literaire) herkomst van de woorden (Rousseau, von Eichendorff, Stifter, Stein, Robbe-Grillet, Haushofer, Abramović, McEwan) doet vergeten. Schitterend het tableau over het liegen. Iets soortgelijks geldt voor de muziek en de liederen die passeerden (J. Brahms, A. Schönberg, K. Šilec, L. Lebic, S. Hopkins, H. Goebbels). Voor de inrichting had Goebbels een capabel team ter beschikking: K. Grünberg (licht), M. Mohr (dramaturgie), W. Bopp (geluid), F. Bilbao (choreografie), F. von Gerkan (kostuums).
De seizoenale gedaanteverwisseling van de berg in de folksong is tegelijk de gedaante-verwisseling in de life-cycle van beginnende adolescentie naar naderende volwassenheid: “Mountain Kanin has changed its clothing in the spring. It put on a white shirt and green trousers.” Alpenmuziek in andere gedaanten maar ook hier was het cross-overige wereldmuziek-publiek in geen velden te bekennen. De voorstellingen waren toch dik uitverkocht. Niet verbazingwekkend da took deze voorstelling van Goebbels weer tot de publieksfavorieten behoorde.
website FRANUI met videos en muziek
website DANIJEL ZEZELJ
website Brooklyn Babylon
website SECRET SOCIETY
website HEINER GOEBBELS
website VOCAL THEATRE CARMINA SLOVENICA
youtube canal VOCAL THEATRE CARMINA SLOVENICA
compilatie video-fragmenten VOCAL THEATRE CARMINA SLOVENICA
VOCAL THEATRE CARMINA SLOVENICA: CS Light
foto-credits
1 © Pfisterer
2 © Stricker
3 © FoBo_Bolte
4 © Grünberg
5 © Wonge Bergmann
6 © FoBo_Bolte