×

Artikel

27 februari 2013

Arve Henriksen’s Solidification – Dialectiek van het nu

Geschreven door: Henning Bolte

Arve Henriksen (1968) is een van de meest innovatieve, creatiefste en actiefste musici op het gebied van geïmproviseerde muziek en jazz* van dit moment. Hij heeft zijn geheel eigen handschrift zowel als markante stem op trompet maar ook op andere instrumenten en vocaal. Wie hem alleen door zijn ECM-album Cartography of zijn talrijke sideman-bijdragen kent, kent hem nog niet, niet werkelijk. Henriksen is een belangrijke schakel in het rijtje van grote Noorse trompettisten als Nils-Petter Molvær en Per Jørgensen, die in de jonge generatie met Mathias Eick, Eivind Lønning, Hayden Powell enz. doorloopt

De nu verschenen boxed set Solidification kan dat op een bijzonder mooie en lonende wijze verhelpen. Deze box uitgebracht op het bijzondere Noorse label Rune Grammofon, bevat de muziek van zijn albums Sakuteiki (2001), Chiaroscuro (2004), Strjon (2007) en een gloednieuw werk met de titel Chron. Alles op zeven vinyl plus op dvd in HD-kwaliteit. Het is een box die niet alleen de innemende ontwikkeling van een belangrijke musicus presenteert maar ook essentiële elementen van de muzikale ontwikkeling van het afgelopen decennium.

33afc971fabb409a5560ed112738dIMG_4294

Nieuwe perceptie

Drie albums in een driejaarlijks ritme. Als je tegenwoordig Sakuteiki beluistert, zou je gauw kunnen vergeten hoe het muzikaal landschap verder in de tijd van het verschijnen van het album klonk. Niet alleen de klank op zijn trompet en de totaalklank – waar Helge Sten voor tekende – waren uitzonderlijk en uitdagend. Het waren vooral de benadering en de opzet als zodanig die erin hakte. Zijn wijze van verzamelen en assembleren van stukken introduceerden een nieuwe waarneming van de wereld, een nieuwe beleving van de werkelijkheid die tegenwoordig nog steeds krachtig door blijft resoneren.

Neem bijvoorbeeld de steen-percussie van White Gravel, omlijst door Planting Trees Creating Beauty met zijn stem ver weg in het off, ciselerende trompetklanken, Eolische harp-zinderingen! Of Shrine met zijn verwachtingsvol golvende bassen en plechtige trompet-lijnen – alles binnen de verbeeldingsruimte van het Sakuteiki, het duizend jaar oude Japanse boek over de kunst van het tuinieren.

Liquidness

Chiaroscuro (2004) was opnieuw een openbaring. Temidden van slierten van klankwolken en klank- verdichtingen stijgen de hemelse falset van Henriksens zangstem (Blue Silk) en Audun Kleives percussie op. Electronica-wizard Bang Jan is diegene die voor de hoge vloeibaarheid van de muziek IMG_4279 verantwoordelijk is, voor de vloeiende vloei zorgt. Deze constellatie brengt Opening Image voort, het meest herkenbare en bekendste stuk van Henriksen. Henriksen was het stadium van het nabootsen van de shakuhachi- en doedoek-klank ontstegen en had zijn geheel eigen sound-palet geschapen dat hij op even geavanceerde als aansprekende wijze wist te hanteren. Van mimicry tot expressie: Henriksen de flexibulus van dubbele natuur, sterke leider en soepel sideman, engel en kobold.

Henriksens Opening Image heeft zich waarschijnlijk het diepst in ons collectief geheugen genesteld. Op Chiaroscuro ontleedde hij de licht-schaduw-contourering in zijn bestanddelen: het stuk Chiaro brengt grote lichtheid en diepte van de ruimte en in zijn tegenhanger Scuro schemeren reflexen van Jon Hassell en Jean Sibelius. Bird’s Eye View heeft een gedurfd muzikaal perspectief en in Holografie zitten verre echo’s van Nils-Petter Molvær.

Klank-botanica

Op Strjon (2007), het derde album, vernoemd naar de plaats van Henriksens geboorte en jeugd, zijn niet alleen sound en vorm vloeibaar. Henriksen werkt nu met verschillende tijd-dimensies en tijd-waarnemingen: diachrone en synchrone assen, confrontaties van chronologische tijd en innerlijke tijdervaring. Henriksen de gretige geluids- en klanken-botanicus betrekt een veelvoud aan actueel en in ver verleden opgenomen en verzamelde geluids- en klankbronnen en alle mogelijke soorten van samples. Ondertussen evolueert ook zijn akoestische klank onder de indruk van veelvuldig na-luisteren en reflecteren van opnamen die van speelbeurten werden gemaakt.

Strjon (2007) opent met Evocation. De klank is gruizig, vol opwaaiend vuil stof, doortrokken van wreed volume, krakend, knarsend en IMG_6295IMG_6306dwalend (zoals in Black Mountain). Naast de solitudiness, ‘alleenzaamheid’, van Wind And Bow staat de pure schoonheid van Green Water en het diepe kosmische rommelen van Strjon, terwijl het folky Alpine Pyramid barokke referenties laat horen. Deze verscheidenheid komt niet alleen voort uit Henriksens betrokkenheid bij veel verschillende muzikale ondernemingen. Het is in de eerste plaats een gevolg van zelf-confrontatie, waarbij transformaties tot stand gebracht worden die voortstuwende opwekken, energieën die de vlam in de pan laten slaan. Henriksen ging hiervoor de verbinding aan met Ståle Storløkken en Helge Sten, zijn mede-strijders van de strikte improvisatie-groep Supersilent**. Ondertussen bleef Henriksen pendelen tussen de twee klank-smederijen, die van Helge Sten en die van Jan Bang. In het gevolg daarvan werd hij een drijvende kracht van Punkt met zijn jaarlijks festival in Kristiansand en zijn live-remix-concept, een belangrijke plaats voor het uitkristalliseren van muzikale ontwikkeling, een plaats om muzikaal-artistieke ideeën een flinke duw te geven***.

Scheppingscyclus

Hij zou niet Henriksen zijn als hij aan deze uitgave niet iets zou toevoegen dat verder reikt. Het is een compleet nieuw werk, Chron. Chron IMG_4294confronteert ons met een nieuw niveau van het verzamelen en assembleren van klank. Klank en klankproductie worden steeds ambulanter: “al het materiaal is door thuis en op verschillende locaties zoals hotels, luchthavens, vliegtuigen, treinstations en backstage in Noorwegen, Zweden, Duitsland, Italië opgenomen en bewerkt” staat in de de opname-notities vermeld. Voor Arve Henriksen , de klankverzamelaar, hoort de klassieke studio-opname tot het verleden, passé. Hij neemt permanent op wat in zijn dagelijkse omgeving zijn aandacht trekt en bewerkt het. Daardoor worden zijn waarneming en zijn geheugen aangescherpt en ontdekt hij zoals hij zegt “verbindingen tussen potentiële muzikale bouwstenen.” De muziek die daaruit voortvloeit, bevat in het geval Henriksen altijd sporen van het opsporen zelf, sporen van de subjectieve ervaring van de kunstenaar zelf. Juist dit, een indicatie van de innerlijke drang en drijfkracht, maakt het beslissende verschil in kwaliteit uit, is het onderscheidende.

Alledaagse schepping

Chron zelf een soort van genesis-verhaal. Titels als Proto-Earth, Archean, First Life, even als Plume Of Ash, Magma Oscillator of Plate Tectonic geven er een idee van. En ook TIJD speelt weer een cruciale rol (getuige een titel als Chronozone). Aan het begin vindt de luisteraar zichzelf in gefragmenteerde leegtes. Bij het luisteren is niets te vinden wat houvast zou kunnen bieden. Niet eerder dan in het vierde stuk doemen trompet-signalen op. In een continu proces organiseert Henriksen-muziek zich gaandeweg zelf tot een samenhangend groot geheel: langs fragmentatie, uitbreiding, bellen, glijden, opbollen, terugkaatsend en pulserend. Dit was geenszins het resultaat van een lineair proces gericht op een duidelijk bedacht en omschreven resultaat! De onderliggende logica moest tijdens de afronding in samenwerking met Helge Sten eerst worden ontdekt. Pas daarna konden de opgenomen stukken in een significant perspectief en in een sprekende volgorde gebracht worden. De klankfiguren van Henriksen in al hun schoonheid zijn ondenkbaar zonder de spelende/speelse proceskant waaruit ze voortkomen – zoals hier op Chron.

Chron staat voor het besef dat alles binnen het verstrijken van tijd, het voorbijgaan van tijd gebeurt, het besef dat verstrijken van de tijd en energie van het creëren van nieuwe dingen bij elkaar horen. Daarmee kan de cyclus ook steeds nieuw doorlopen worden. Henriksen was zich van dit alles voor of tijdens het creatie-proces niet bewust. Pas later, achteraf herkende hij samen met Sten lijnen en samenhangen. De stukken van Chron zijn schetsen van verschillende soorten, allemaal in de spanning van vastpinnen en laten gaan, cirkelend rond de onbestemdheid van de vorm. Het is genesis als dagelijkse ervaring, een tegenwicht voor de tegenwoordig eindeloos in een cirkel ronddraaiende crisis-lamentos.

IMG_6289Henriksen durft het op Chron in belangrijke mate ook aan, niet terug te vallen op zijn bekend trompetgeluid. Hij wilde zich zoals hij zegt, “inlaten op bepaalde gebieden van het geluid en de klankkwaliteiten van andere instrumenten, in het bijzonder percussie (zoals al bij Supersilent) en toetsen.” Behaaglijk luisteren in comfortabel wonderland levert dat in eerste instantie niet op. De clou zit hem hier in de reis langs de verschillende stations naar een onbekende, verrassende, verheugende uitkomst. Het is de ervaring van de ontdekking zelf, die hier centraal staat, het delen in de ervaring van de voortschrijdende, zich ontwikkelende vorm(geving).

Samen met Helge Sten, Artworker Kim Hiorthøy en liner-notes auteurs Fiona Talkington (BBC) en John Kelman (All About Jazz) (geïllustreerde 24-pagina’s tellend boekje) hebben Arve Henriksen en label maker Rune Kristoffersen met RPR 2137 iets bijzonders geschapen en (in) de wereld gebracht wat gezien en beluisterd mag worden! Het is, zonder dat het ook maar in de verste verte als zodanig bedacht, bedoeld of bestemd was een wonderschoon, indrukwekkend mijlpaal ter gelegenheid van het vijftien-jarig bestaan van dit label: Rune Grammofon! Vijftien jaar al, tenminste, tenslotte en hopelijk nog voor een lange tijd!

Nu-dialectiek

Zeven solide vinyl: elk album verdeeld over twee lp’s en verrijkt met acht niet eerder uitgebrachte tracks van de drie producties: Sanmyaku en Bonsai Ritual (Sakuteiki), Short Frame, Jump Cut en Clear But Obscure (Chiaroscuro), Triangularity, Metals and Home (Strjon). En dan het nieuwe werk Chron, op de zevende LP in wit vinyl geperst. Zeven LP’s en alles bovendien op twee dvd’s met hoge resolutie bestanden, zowel in 16 bit als 24 bit 44 kHz en in FLAC-kwaliteit. En Sakuteiki bovendien nog in 16 bit 96 kHz, de kwaliteit van de master tapes. Alles wat ons oor kan wensen. Downloaden is hier niet meer van toepassing. En wat op het eerste gezicht overdreven zou kunnen lijken, is opnieuw een openbaring. Het geluid van de dragers verschilt natuurlijk, maar het is in dit geval echt een onthullende en verrassende luisterervaring. De meest verbazing- wekkende klank van het nieuwe album Chron is …? Ja, de witte vinyl! Ruime, gevarieerde en duurzame luistermogelijkheden dus met deze set!

Op Solidification komen verschillende dingen op een uiterst productieve en puntige manier samen. Eerst is er de open cyclus van live-optredens en studio: live elektronica bij concerten (met verschillende bronnen van veldopnames en samples met inbegrip vinyl), beluistering van concertregistraties, wat op zijn beurt kan leiden tot feeds in live-elektronica en het experimenteren met akoestische speeltechnieken kan beïnvloeden of zelfs kan. Dan veldopnamen van verschillende aard die als bouwstenen of verbindingsstukken kunnen dienen enz. enz.. Keuzes daaruit worden onderdeel van nieuwe live optredens en/of studio-recordings en worden op een gegeven moment in nieuwe producties digitaal vastgelegd en tenslotte op vinyl geperst. Wat op vinyl geperst is, heeft zijn vorm gevonden en kan alleen door handmatige selectie en manipulatie (scratching etc.) , “opgelost” en verder getransformeerd worden

Tenslotte: Vinyl is een stap terug naar een herinnerd, pre-digitaal tijdperk, tenminste voor iedereen die boven de dertig jaar oud is. En het is altijd ook een stuk soliditeit ten aanzien van de huidige vluchtigheid van vormen. Hoe gedurfder met de onbestemdheid en vluchtigheid van de vorm wordt omgegaan hoe meer zin het vastleggen, “laten bezinken”, sedimenteren en beluisteren op vinyl maakt, psychologisch gezien.

Met dank aan Arve Henriksen voor Punkt- en Chron-gesprekken

All photos © FoBo _ Henning Bolte; cover photo © John Kelman

* Arve Henriksen is een typische non-la-musicus. Het feit dat hij een ras-improvisator is, maakt dat hij niet in de la ‘ambient’ of ‘electronica’ past. Het feit dat hij met daarbij ook soundscape-achtig werkt, maakt dat hij niet in de la ‘jazz’ of ‘free impro’ past enz. Voor iemand van het formaat van Henriksen is dat uiteindelijk een groot voordeel.

** Supersilent is een groep die behalve bij optredens NOOIT bijeenkomt of speelt. Het is Jetztzeitmusik, pure improvisatie. Een vaste gastrol spelen (afwisselend) John Paul Jones (Led Zeppelin) en Stian Westerhus.

*** Iets als Punkt en het Punkt-festival spelen een grote rol niet alleen in het presenteren van nieuwe ontwikkelingen maar juist ook in het uitdagende en stimulerende verschuiven van grenzen tijdens het festival zelf. Het zal duidelijk zijn dat iets dergelijks van enorm belang voor de ontwikkeling van het artistieke niveau is en een grote uitstraling heeft.

Radio

Concertzender ON DEMAND

Tracklisting Sakuteiki:

  1. Sanmon – Main Entrance
  2. Viewing Infinite Space
  3. Inside Tea-House
  4. Peaceful – Close to Cherry Trees
  5. Procession Passing
  6. Evening Call
  7. Breathing
  8. Beauty of Bamboos
  9. Tsukubai – Washbasin
  10. Planting Trees Creating Beauty
  11. “Stones Should Never Be Placed Carelessly”
  12. White Gravel
  13. Shrine
  14. Paths Around The Pond
  15. Children In My Garden
  16. Sanmyaku (Bonus)
  17. Bonsai Ritual (Bonus)

Tracklisting Chiaroscuro:

  1. Opening Image
  2. Bird’s Eye View
  3. Chiaro
  4. Holography
  5. Blue Silk
  6. Parallel Action
  7. Circled Take
  8. Scuro
  9. Time Lapse
  10. Ending Image
  11. Short Frame (Bonus)
  12. Jump Cut (Bonus)
  13. Clear But Obscure (Bonus)

Tracklisting Strjon:

  1. Evocation
  2. Black Mountain
  3. Ascent
  4. Leaf And Rock
  5. Ancient And Accepted Rite
  6. Twin Lake
  7. Green Water
  8. Alpine Pyramid
  9. Wind And Bow
  10. Strjon
  11. Glacier Descent
  12. In The Light
  13. Triangularity (Bonus)
  14. Metals (Bonus)
  15. Home (Bonus)

Tracklisting Chron:

  1. Proto-Earth
  2. Hadean
  3. Chron
  4. Solidification
  5. Zircon
  6. Plume Of Ash
  7. Magma Oscillator
  8. Archean
  9. First Life
  10. Plate Tectonic
  11. Chronozone