“In het verleden was het altijd waardevol en bevrijdend voor ons om weg te blijven van de bijnaam ‘country’. Het hielp ons om te groeien en onze geest open te houden voor inspiratie van heinde en verre.” – Jeff Tweedy in de brief bij de release van het album…

En die onstuitbare inspiratie blijft bij Wilco intussen maar stromen. Net zoals bij de huisman Jeff Tweedy, die ons tijdens de coronaopsluiting al eens verraste, gezellig samen familiaal musicerend bij hem aan de haard. Zo heeft hij zich voor zijn twaalfde studioalbum nu ook samen met zijn band ergens in een studio teruggetrokken. Hij heeft de 21 wonderlijke countrysongs die hij lockdownlang ongedwongen heeft kunnen laten rijpen zomaar even gretig in één take opgenomen.

Hallo, countrysongs? Inderdaad, rock of het zoeken naar experimentaliteit, het was dus tijdens de making-of ervan even volledig niet aan de orde, het zou eens volledig ‘country’ worden, van die ongebruikelijke dan wel, zoals zij het en niet het beladen Nashville het zouden bepalen. En daarmee staat Wilco ineens toch weer niet zo ver af van zijn eigen prequel-groep, het ook country-geïnspireerde Uncle Tupelo.

Er kwam een krachtig dubbelalbum uit voort met een overzicht van een bij uitstek ingetogen en zachte ‘Wilco-country’. Met een indrukwekkende reeks pakkende, smachtende, bij wijlen ontroerende songs, die dus avontuurlijk terugkeren naar de eigen roots. De meester terug bij zijn eigen eigenzinnige akoestische altcountry van weleer, inclusief met pedal steel, bij de warme sfeer van de allereerste albums.

Er is in Cruel Country vooral ook het probleem met en de teleurstelling over Amerika, het onrustige land waar Tweedy zo van houdt, waar de democratie een tijdlang ernstig op spel stond en hij wil dit hier met geruststellende oprechtheid en wijsheid weerspiegelen. Geen geneuzel dus, klaar zingende Wilco en alles ook in regelrecht heldere poëzie. Tegelijk gaat het er over de liefde van volwassenen, angst en vergeving en nog meer gaat het over dood.

Wilco steekt van wal met I Am My Mother, aangename folkwals die al gelijk de migratieproblematiek aansnijdt. Het daaropvolgend rustig over slidegitaar galopperend Cruel Country heeft het over zijn dubbelzinnig patriottisme: “I love my country, stupid and cruel”. Maar ondanks die wreedheid, aldus Tweedy, toch nog altijd vergeving waard. In het vrolijke mid-tempo Hints is het op en top Wilco-sereniteit, maar weer zit het er bats op waar hij uitweidt over de diepe verdeeldheid in de Amerikaanse maatschappij. Als een mantra laat hij waarschuwend steeds weer “there’s no middle when the other side would rather kill than compromise” opduiken. Het teneergeslagen All Across the World signaleert dan weer dat overal in de wereld er mensen ziek en verdrietig raken. “Wat heb ik er dan aan, als ik met een song je schouder wil aanraken”…

Wat creepy is Ambulance. In die nochtans spaarzaam fragiele Dylan-folk horen we Tweedy filosoferend over een bijna-doodervaring, “I was half man, half broken glass”. En zoals van dat duistere The Empty Condor vinden we er nog een paar terug. De song zweeft als een westernanthem vol melancholie door de uitgestrekte ruimte. Sferen van weidsheid, over prachtige Amerikaanse plains of mountains. Maar daar niet alleen, evengoed tot in de uitgestrektheid van het universum. Neem zeker de bijna acht minuten lange compositie, het weelderige, majestueuze Many Worlds, piano en tot in de kosmos transcenderende synths. Jeff Tweedy is een man die huilt als hij naar de hemel kijkt en denkt aan de sterren die zijn gestorven.

Maar tegelijk weet hij dat hij niet de enige is die leeft en die, zoals hij, hetzelfde doet. Sluit thematisch aan bij het eraan voorafgaande, sober akoestische The Universe, waar Tweedy bevestigde ‘ten goede en ten kwade, dat het universum ook de enige plek is om te zijn’. Ook Mystery Binds brengt je in een mysterieuze psychedelische roes. Of het magnetiserende tweeluik Bird Without a Tail / Base of My Skull, fraaie akoestische jammer die bescheiden wegebt. Even weids en verlaten klinkend zet Wilco het slotnummer in. The Plains, tegen de achtergrond van ingetogen, vrij over de vlakte wapperende windgeluiden. Geweldig sfeervol. Zijn vrijwel laatste ontboezeming daarbij is toepasselijk: “I like it here on the plains”…

Schitterend zonder meer verder, het kleine Darkness is Cheap, waar de zachte blazers zo mooi doorheen ademen. Of single Tired of Taking It Out on You is een hemels mooi countrynummer puur Wilco-style met toch als sombere inhoud een problematische relatie. Het kleine Hearts Hard to Find, een heel fijn folkpop-liefdeslied. De blije uptempo ‘fifties’-song dan, de andere single Falling Apart (Right Now), andermaal met contrasterend weemoedige inhoud, het is een buitenbeentje. Het dolt met z’n pompende vaart en chicken-pickingsnaren met de ‘echte’ countryklassiekers.

Er mag op het einde zelfs even lustig worden gesoleerd. In het zacht slepende relatielied Please Be Wrong duikt dan behaaglijk een elektrisch orgel op én een schone wijsheid als “één misbegrepen woord kan de hele wijde wereld veranderen”. Story to Tell is bijna een John Lennon-nummer over ‘het schrijven van liedjes van dood en onheil, voor al die stemmen binnenin jezelf’.

Countryklepper A Lifetime to Find zet weer in als goede Crosby, Stills and Nash, maar het blijft toch gloedvolle country à la Wilco. Country Song Upside-Down, de countryballad, klinkt waardig teleurgesteld met zijn gracieuze strijkers. Gewoon een ondersteboven countrynummer over ‘de zonder twijfel stervende hemel en het zonder twijfel stervende water’. Nog meer van dat fraais is Sad Kind of Way, mooi opgebouwd op een raam van vioolpizzicato’s en banjo.

De plaattitel Cruel Country heeft bewust een dubbele bodem. Wilco reflecteert over de wreedaardige kantjes van zijn Amerika, hetgeen ook ‘cruel’ afstraalt op zijn ‘country’ als muziekstijl ‘. De songs sieren evenwel door hun onmiddellijke eenvoud, een Wilco die gelijk staat met verstilling, schoonheid en elegantie. Weg glamour, gebeuk of splijtende solo’s. Daarom nodigt deze plaat onmiddellijk uit, is ze zo aangenaam om op serene momenten te beluisteren.

Wilco etaleert het weer eens, onbevangen, song na song, hoe een genre neer te zetten en het om te buigen naar de ‘Wilco-country’. Met z’n zessen hebben ze daarvoor bakken ervaring. Om daarmee te kunnen uitpakken vergt het – om de titel van een van de songs te gebruiken – gewoon A Lifetime to Find. De ruigere Wilco zal dus voor een volgende keer zijn, maar hier hebben we alvast weer een fantastische dubbelplaat!

PS. Helaas is dit album momenteel alleen nog via streaming services te beluisteren. Een vinyl en CDversie van het album is nog niet aangekondigd.