The Roots eistte in de 90’s hiphop al meteen een eigen plek op: door gebruik te maken van instrumenten en de band zich niet met die typische b-boy-attitude presenteerde, maar als een groep zelfbewuste, kritische en vooral creatieve geesten. Dat leverde niet altijd even gemakkelijke muziek op, maar wel een indrukwekkende discografie, waarin uit alle muzikale hoeken en gaten inspiratie op werd gedaan. The Roots is dan ook al een jaartje of 20 een collectief dat zich heeft genesteld in de hoogste muzikale regionen.

Wie The Roots nog niet kent: ze zijn alweer een tijdje de huisband van host Jimmy Fallon. Het gevaar van die dagelijkse routine is bij de band totaal afwezig, integendeel: het belemmert nergens de zoektocht naar avontuurlijke muziek en heeft het nog niet geleid tot een muzikale drooglegging. Inmiddels zijn The Roots weer toe aan album nummer 11: And Then You Shoot Your Cousin.

Met het niet verkeerde laatste album van Elvis Costello nog redelijk vers in het geheugen – dat meer The Roots dan Costelo was – lagen de verwachtingen onveranderd hoog bij het bericht dat er nieuw werk afkomstig was van The Roots. Al in 2012 en 2013 mompelde drummer Amir ‘Questlove’ Thompson al over dat nieuwe album en eerder dit jaar lichtte rapper Tarik ‘Black Thought’ Trotter een tipje van de sluier, dat And Then You Shoot Your Cousin – net als de voorganger Undun – een conceptalbum zou worden. Andere thematiek, andere insteek, maar wel een conceptalbum. Dat was toen de boodschap. En oh ja … Dat het met hooguit 35 minuten speelduur wel bekeken was. Het was toen wachten op de release van het nieuwe album en nu het verschenen is, kan dat nu worden onderworpen aan een gedegen luisteranalyse.

En met die 35 minuten speeltijd was Black Thought indertijd nog aan de optimistische kant, want And Then You Shoot Your Cousin klokt af op iets meer dan 33 minuten. Meer een EP dan een volwaardig album dus eigenlijk. Betekent tevens dat binnen die krappe tijd wel met minder nummers meer indruk gemaakt moet worden en er dus geen ruimte is voor opvullers en zwakke broeders, want over slechts 11 tracks moet een eindoordeel worden geveld.

Inmiddels is het gebruikelijk dat voor een album van The Roots serieus zitvleestijd gereserveerd moet worden, want de band staat nu niet bekend om oppervlakkige wegwerphiphop. Nee, albums van The Roots zijn altijd serieuze aangelegenheden. Vanwege de boodschap die wordt uitgedragen. Vanwege de diepgang van de muziek. Vanwege de bijtende raps van Black Thought. Vanwege de onvoorspelhaarheid van de muziek. Dat leverde in het verleden zowel moeilijk te volgen nummers als lekkere niemendalletjes (zoals The Seed 2.0, nog steeds een dansvloervuller) op. En hebben The Roots dus een naam hoog te houden.

And Then You Shoot Your Cousin start traag met een Nina Simone track als intro om dan over te gaan in het trage en triphopachtige door Patty Crash gezongen Never. Ook op dit album halen Questlove en zijn makkers hulp van buitenaf middels externe stemmen en een strijkensemble. Dat betekent dus meer gelaagdheid en meer muzikale inhoud. And Then You Shoot Your Cousin staat – evenals het grootste deel van het oeuvre van The Roots – voor meer dan enkel hiphop. Hiphop is slechts één van de hulpbronnen waarop de muziek van The Roots is gebaseerd.

Wat vooral opvalt aan And Then You Shoot Your Cousin is dat de muziek theatraal klinkt en door de tempo- en sfeerwisselingen de onvoorspelbaarheid het album zo spannend maakt. Of het nu het eerder genoemde Never is, ook tracks als The Devil, Understand of het instrumentale Dies Irae (dat gewoon als klassieke muziek bestempeld kan worden) zetten de luisteraar op het verkeerde been en kan pas aan het eind van het nummer een gefundeerd oordeel gevormd worden. Omdat er – ondanks die beperkte tijd – zoveel gebeurt. Enkel de afsluiter Tommorow (met vocalen van Raheem Devaughn) wijkt af van het format dat de rest van het album kenmerkt: een luchtige track boordevol soul en optimisme, eigenlijk het beste nummer van And Then You Shoot Your Cousin, zonder de overige tracks te kort te doen.

And Then You Shoot Your Cousin duurt helaas veel te kort, maar wat The Roots weer binnen deze tijd voor elkaar krijgen is van hoog niveau. Er klopt heel veel aan dit nieuwe album: de muziek, de thematiek, de instrumentatie, de produktie en de teksten. Alles in de juiste balans en verhoudingen. The Roots blijven nog steeds dwingend de aandacht vragen. En wat is die Questlove toch weer een lekker potje grooves aan het bakken achter die kit van ’em.