En het geschiedde in die dagen dat er een radioprogramma was dat op een gezet moment in de week de op hardrock ingestelde medemens tot genoegen strekte. De annalen erop naslaand, moet dat welhaast met enige zekerheid het programma van de vermaarde dj Peter van Dam zijn, “Komt er nog wat van?”. Naast nieuwe albums en klassiekers was er ook elke week een top vijf waarvan in elk geval de nummer een ten gehore werd gebracht. Met de oren gefocust op raggende riffs, scherpe solo’s, drieste drums, bonkende bassen en strak van leer trekkende zangers, was het bijzonder dat daar weken aan één stuk de koppositie bekleed werd door Assassing, het openingsnummer van Fugazi, met zijn mysterieuze, Oosterse klanken en het welhaast funky gitaar(-synth)loopje van Steve Rothery dat na de inleidende percussie, gevolgd door de toetsen van Mark Kelly en uiteindelijk de ronduit dreigende drumklanken van Ian Mosley het nummer op gang ging brengen. Wat was het wat daar gezongen werd? “Who was she?” En dan die afwisseling met de toetsen? Wat was dat nou? Dit was toch een hardrockprogramma?

De wekenlange propaganda miste zijn uitwerking niet. En, toegegeven, het was dan zeker geen hardrocknummer zoals je dat zou verwachten, maar het had wel wat. Het had zelfs meer dan dat. De zang was zeer gedreven en de hele band klonk vol passie. En de solo die Steve Rothery speelde, die maakte wel al een beleving los die later alleen maar uitgediept zou worden. Het gitaarspel van Steve Rothery was niet zozeer gericht op riffs aan één of meerdere stukken, maar gericht op begeleiding van de nummers én de solo’s, verdorie, daar zat gewoon gevoel in. En hoe bouwde die zanger dat nummer nou eigenlijk op? Spanning alom. “I am the assassin. Your Friend”. En dan iets over sentimental mercenaries. Maar wat had dat alles te betekenen? En ja, dat samenspel tussen gitaar en toetsen was hier wel even wat anders dan in de hardrock, maar het boeide zeker wel. Hier hadden de toetsen een eigenstandige rol en waren ze niet slechts ter begeleiding van de gitaar, aanvullend. Nee, soms werden er zelfs bewuste contrasten opgetrokken. Dat is inderdaad wat er in Assassing gebeurt. Toetsen soms in de lead, de bas ploegend door de muziek én de gitaar en toetsen afwisselend het voortouw. En waar het nummer over ging? De documentaire op de blu ray geeft het antwoord op die vraag: zeer onderhoudend!

Daar, op die middagen, ontdekte ik de magie van de nog jonge band Marillion, die niet zo gek lang daarvoor hun legendarische debuut hadden opgenomen. Nieuwsgierig geworden naar wat deze band nog meer te melden had, werd Fugazi met open armen ontvangen en met gespitste oren beluisterd. Was het openingsnummer al mijlenver verwijderd van het hardrockidioom dan was de rest van het album daar helemaal een bevestiging van. Ja, de riff van Punch & Judy is messcherp, maar staat meteen in contrast met de toetsen van Mark Kelly. Het cynische nummer over relaties beukt, bokt en springt als een jonge stier in de wei, maar naast de springerige muziek, was het ook hier weer de zanger die een centrale rol kreeg. Fraai drumwerk, heerlijk én wat deed die man met zijn emotie in zijn stem toch allemaal? Het liep niet goed af met de relatie in het nummer maar de manier waarop die eindigde vroeg toch vooral ook rust en overpeinzing.

En dat kwam in de vorm van Jigsaw. Wederom een lied over relaties. Alweer niet zo best, zo leek het. Hadden de eerste twee nummers nog iets stevigs, dan was dit toch nog het meeste een ballad. Dat was niet iets dat met veel enthousiasme ontvangen werd bij eerste beluistering. Het nummer groeide en groeide en ook in het luisteren kon je groeien, wist ik en zeker nu, al die jaren na eerste beluistering is het toch ook een van de mooie nummers van Fugazi, zeker als je de wijze neemt waarop Steve Rothery zijn solo in het nummer aansnijdt. Droefenis, gemis, de wens om een relatie te laten slagen. Het nummer heeft veel lagen. “Dreamcoins for the fountain, or to cover your eyes.” En het gefluisterde “You must have known that I was conceiving an escape.”, misschien wel over de onontkoombaarheid van het falen van de betreffende relatie. En in de fade out de zin “I’ll be seeing you again on the ricochet”. Wat verwachtte de hoofdpersoon nog? Een nummer dat nu misschien ook nog wel goed zou passen in de setlist van zowel de band als van de zanger die later elk huns weegs zouden gaan.

Het nummer dat volgde, was niet aan iedereen besteed. Dat is voor degenen die het niet mooi vinden jammer, want Emerald Lies is niet alleen een mooi progspektakelstuk, met een geweldige drumopening, het heeft ook een heel mooie zangpartij van zanger Fish, zoals Derek William Dick zich liet -en laat- noemen. Goed, Fish zou de hoogten die hij toen haalde, nu wellicht niet meer halen, maar wat een passie in zijn zang. En wauw, wat doen die bas en drums daar ineens? Het nummer verhevigt onder aanvoering van de getergde Fish die opeens de inquisitie erbij haalt, iets dat, weten we van Monty Python, nooit iemand verwacht. Het nummer gaat fraai naar een afronding én hoort gewoon bij het album, hoort ook gewoon bij het Fish-tijdperk van Marillion én heeft daarin misschien wel een cultstatus.

De nummers tot nu toe, hadden al veel woorden in zich én dat werd er met de navolgende nummers niet minder op. She Chameleon deelde de haat-liefde verhouding die velen met Emerald Lies al voelden. Vaak merken fans op dat het beter was geweest om Cinderella Search, de B-kant van Assassing, op het album te hebben dan deze track. Juist omdat dat nummer later geschreven werd, was het te laat voor het album. Het was wel mooi geweest als het album iets later was uitgebracht én als beide tracks erop hadden gestaan. Toch, zie het niet als een gemis. Het album heeft echt zijn eigen flow zoals het is. En daarbij geldt dat She Chameleon eveneens onlosmakelijk verbonden is met het album én perfect past op de plaats waar het staat.

De prijsnummers van het album bewaarde de band op Fugazi voor het laatst. Incubus, een bijna sjamanistische dans met een tekst over pornografische foto’s uit het verleden, die een rol krijgen in het hier en nu. De ex laat ze opduiken en daarmee wordt alles anders dan dat het was. Geen bijdrage om de relatie opnieuw op te laten bloeien, maar een nummer dat in de handelingen van de hoofdpersoon naast het gemis vooral bitterheid toont. Maar wat is het prachtig gezongen? Wat voor prachtige partijen van Mark, van Pete Trewavas op bas en, mijn hemel, wat is dat voor bloedstollend mooie solo van Steve Rothery? Niet gek dat laatstgenoemde deze nog steeds speelt in concerten met zijn soloband; hij vindt het zelf ook een van zijn mooiste solo’s. Misschien wel een van de allermooiste nummers ook van deze periode van Marillion. Heel erg genieten is dit. En het laat horen wat de band destijds allemaal al in huis had.

Het allermooiste van Fugazi is voor mij het titelnummer. Fish moet het woordenboek hebben omgekiept voor alle prachtige en soms misschien onnodig moeilijke woorden, maar dit nummer heeft alles. Een heerlijk intro met dank aan Mark en Fish en dan het tweede deel waarin de band vol inzette én de flow van het nummer voor een eerste keer veranderde omdat even na twee minuten voor de tweede keer te doen. Mark en Steve legden met Pete en Ian Mosley het tempo neer én Fish oreerde erover heen. Goed te horen hoe zeer Ian Mosley’s drumwerk van betekenis was voor de band. Qua drums gebeurde er veel en veel meer dan ten tijde van zijn voorganger. Nee, het palet is niet overvol. Ian weet zijn drums vooral ook afwisselender in te zetten en speelt met beduidend meer gevoel. Het doemgevoel van het nummer over de staat van de wereld nam naarmate we verder in het nummer kwamen, alleen maar toe, culminerend in het statement “This world is totally fugazi!” (Een acroniem voor Fucked Up, Got Ambushed, Zipped In, een term die de Amerikaanse soldaten in de Vietnam-oorlog gebruikten en die Fish leende uit een boek dat hij gelezen had). Ja, alle hoop leek verloren, maar de slotzinnen, de slotvragen naar alweer die sentimental mercenaries gaven nog enige hoop. Als ze zich maar ooit zouden aandienen. Een prachtig slot voor een prachtig album.

Toch, Fugazi leed onder de productie waarmee het gemaakt werd. Die was verre van goed. Daarnaast was het voor de band het moeilijke tweede album én voelde het voor velen altijd als inconsistent. Het is een album van zijn tijd. Daarbij, het album werd geschreven in een tijd waarin de band nog een nieuw evenwicht moest vinden na het goed ontvangen debuutalbum. Hoewel hierboven de zoektocht voor de positie van de drummer al als ingevuld staat geschreven, was dat nog wel een dingetje. De band had afscheid genomen van drummer Mick Pointer en ging door een zoektocht naar een nieuwe drummer. Binnen minder dan een jaar zaten Andy Ward (Camel), John Martyr (Bernie Marsden’s Alaska) en Jonathan Mover (GTR) achter de drumkit. Het lukte door omstandigheden niet met de eerste twee en de derde werkte op de zenuwen van zanger Fish en dat was de katalysator voor het vertrek van de Amerikaanse drummer. Pas daarna kwam er contact tussen Ian Mosley en Marillion. En Ian werd de sterke waarde achter de muziek van de band tot aan de dag van vandaag.

De band had beperkte tijd voor het opnemen van het tweede album. Daarbij moesten er dus nog nummers geschreven worden én reisde de band tussen verschillende studio’s. Niet makkelijk én met een band die nog volop ‘genoot’ van het succes van het eerste album én met een groter budget dan voor het eerste album, leken de mogelijkheden zo groot. Maar het bleek juist moeilijker om resultaatgericht te werken. Met een producer die de druk voelde van het tweede album en die het privé niet makkelijk had, werd het eindresultaat niet zo geweldig als de band gehoopt had. Zoals Fish in de in de set eveneens opgenomen documentaire nadrukkelijk stelt, waren daarbij het spelen van snooker en het gebruik van cocaïne eveneens bepalend.

Hoezeer het geluid van het album destijds verre van goed was, lang niet direct en soms wat galmend, deze nieuwe uitgave zet een heel nieuw geluidspalet neer. Veel en veel directer. Met een pompende bas van Pete, met het drumwerk sterk neergezet, met de toetsen nadrukkelijker, de gitaar en ook de stem van Fish is met meer aandacht neergezet. Het geluid is gewoonweg op en top te noemen. De release is, zoals we inmiddels gewend zijn van de heruitgaven van Marillion, een zeer complete set geworden. Deze keer is echter alleen de nieuw geremasterde versie in de set te vinden én niet de originele mix. Wil je vergelijken, dan rest je niets anders dan de versies naast elkaar te leggen en dan te beluisteren. Maar je krijgt in deze set het complete concert van 20 juni 1984 in Montreal waar eerder al opnames van terecht kwamen op Real To Reel. Voor diegenen die die live opnames kennen, dan weet je al dat het een energieke set is. Voor diegenen die Real To Reel niet kennen en de band van destijds überhaupt niet eerder live hoorden, de band was toen buitengewoon strak én zeer, zeer energiek. Met een fraaie afwisseling van nummers van het nieuwe album, van het debuut én natuurlijk de EP’s, wist de band Montreal toen al aan zich te binden; een band die ook nu nog bestaat tussen het hedendaagse Marillion en Montreal.

De live set is verdeeld over twee cd’s. Het vierde schijfje is een blu-ray en biedt de studio opnames opnieuw, het live concert en heeft daarnaast alternatieve (en demo-)uitvoeringen van nummers. Maar er is meer: je vindt er ook een fraaie docu over ‘the making of’ (check vooral ook het verhaal van tekenaar Mark Wilkinson bij de hoes), het verhaal bij de nummers en een concert voor de Zwitserse tv. Zeer compleet, zeer fraai. De productie van het album is zeer verbeterd. Dat hebben Avril Mackintosh en Andy Bradfield uitermate goed gedaan. En toch zijn er twee puntjes die de aandacht van mensen zal vragen. Althans, als je opgegroeid bent met het album. En dat zijn er twee in deze versie van het titelnummer. Iedereen zal daar een eigen mening over hebben. Het maakt dat het nummer muzikaal net even anders klinkt en, het qua compositie ingrijpen, vind ik persoonlijk een minpuntje. Maar goed, een kniesoor die daarin blijft hangen. Noem de samenstelling van het album inconsistent, ik noem het divers. In deze 2021 uitvoering is het vooral een geweldige deluxe uitgave van een album dat meer vitaliteit en vuur in zich heeft dan je je misschien herinnert.