“The present day composer refuses to die!”, riep de Franse componist Edgar Varèse in 1921. Deze stelling gaat zeker op voor Frank Zappa, die niet alleen een bewonderaar was van Varèse, maar net als de Fransman tot een van de belangrijkere componisten van de twintigste eeuw gerekend mag worden. Het immense reissue-programma dat Zappa twee decennia na zijn dood ten deel valt, zorgt er dit najaar voor dat de letter Z in de schappen weer uitermate dik gevuld zal zijn. Bijna twintig jaar na zijn dood is Frank Vincent Zappa weer springlevend.

We’re Only In It For The Money, het album dat Frank Zappa met de Mothers Of Invention opnam in 1967, heeft de gemoederen altijd flink bezig gehouden. Het begon al met het artwork, dat een parodie was op Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band en daarom door de platenbonzen naar de binnenkant van de elpee werd gedirigeerd. De satirische, expliciete teksten gingen vervolgens ook nog door verscheidene censuurmolens hetgeen resulteerde in verschillende versies van het album. De meeste censuur was overigens van een onbegrijpelijke benepenheid. Daar kwam nog een tweespalt onder fans en recensenten bovenop: hoewel velen het bonte, drukke en bij vlagen cartooneske album als een meesterwerk beschouwden, waren er ook hele volksstammen die het album afdeden als een melige plaat die niet representatief was voor Zappa en zijn kwaliteiten als componist en muzikant.

Hoe saai het ook mag klinken, de waarheid zal wel ergens in het midden liggen, al kun je toch niet anders dan bewondering hebben voor Zappa die tijdens het jaar van de Summer of Love een stap opzij deed om met een onnavolgbaar album zowel naïeve hippies, geflipte muzikanten als inadequate vertegenwoordigers van het gezag aan de kaak te stellen.

Studio-trucs, doo wop, surf, groovy gitaren en en veelvoud aan vervormde stemmen maakten de dienst uit op We’re Only In It For The Money. De plaat stond vol korte stukken muziek en was gelardeerd met dialogen en geluidseffecten; een niet aflatende stroom aan geluid. The Beatles hadden nieuwe dimensies betreden maar ondertussen was Zappa op zijn manier al net zo grensverleggend bezig geweest.

Het was nog maar een paar maanden geleden dat hij zijn soloplaat Lumpy Gravy had opgenomen en hier was alweer een verse plaat. Het orkestrale Lumpy Gravy was overigens nog even op de planken blijven liggen. De plaat werd in een later stadium door Zappa ge-edit als onderdeel van het project No Commercial Potential waaraan hij ook de albums We’re Only In It for the Money, Cruising With Ruben & The Jets en Uncle Meat op zou hangen. Op de achterkant van de hoes van We’re Only In It For The Money stelde Frank Zappa zichzelf de vraag “Is this phase one of Lumpy Gravy?”

De nieuwe plaat stond vol venijnige plaagstoten naar zogenaamde vrijdenkers die in feite net zo geborneerd waren als de vertegenwoordigers van de gevestigde orde. Het geestverruimende Are You Hung Up was wat dat betreft de typerende opener. De ‘signature track’ van de plaat volgde hierna: Who Needs The Peace Corps?, een hilarische song die blijk gaf van een gezonde afkeer van de trippende gelukszoekers in San Francisco:

“I will wander around barefoot
I will have a psychedelic gleam in my eye at all times
I will love everyone
I will love the police as they kick the shit out of me on the street”

Hier en daar leek Zappa ook in de muziek naar The Beatles te verwijzen en was het alsof er een kloon van John Lennon voorbij kwam, zoals in What’s The Ugliest Part Of Your Body (reprise) of aan het begin van Harry, You’re A Beast, een veelkleurig miniatuurtje dat er geen doekjes om wond:

“That’s you: American Womanhood!
You’re phony on top
Phony underneath”

Een track als Absolutely Free liet de klasse van Zappa en zijn band horen. Na een mooi piano-intro volgde een theatraal stuk over ‘discorporation’. Bevrijd jezelf van je lichaam maar ook van corporate logo’s. Een veelgehoorde boodschap tijdens de zomer van de liefde. Een opzwepende wending vlak voor het slot bereidde de weg voor de melige stuiterfunk van Flower Punk, een zeer vrije bewerking van Hey Joe. In het wat klaaglijke Mom & Dad klonk Zappa overigens opvallend conventioneel, al stond hier ook een botsing tussen jeugd en politie en het onvermogen van ouders centraal.

Op de tweede helft van het album maakte het cabareteske en het satirische, dat een groot deel van kant A van de plaat kenmerkte, plaats voor ronduit bizarre experimenten (Nasal Retentive Calliope Music, The Chrome Plated Megaphone Of Destiny) of wat meer empathie met zijn niet alledaagse personages (The Idiot Bastard Son, Mother People, Let’s Make The Water Turn Black). Hier was Zappa een spreekbuis voor de niet aangepasten, de freaks. Maar niet de hippies, al leek het heerlijk aanstekelijke Take Your Clothes Off When You Dance prima in hun straatje te passen.

Bij beluistering van We’re Only In It For The Money gaat de overdaad aan vervormde stemmen soms wat tegenstaan. Bovendien maken de vele wendingen in de muziek van het luisteren een soort flipperkast-ervaring. Frank Zappa leek door deze knip-en-plak-benadering ook wat afstand te nemen van de materie, waardoor het album zich niet als een persoonlijk werkstuk liet beluisteren (wat het in feite wel was natuurlijk).

Daar staat tegenover dat We’re Only In It For The Money na 45 jaar nog steeds een bijzonder onderhoudende plaat is, een speels album dat bol staat van de experimenteerdrift, een collage die mede tot stand kwam door alternatieve opnametechnieken en de inzet van found sounds en musique concrète. Natuurlijk, de plaat is qua thematiek verankerd in 1967, 1968, maar We’re Only In It For The Money staat nog steeds te boek als een opvallend en zeer memorabel album. En ondanks het feit dat onder de Zappa-fans de meningen verdeeld blijven, duikt de plaat toch opvallend vaak op in de top 10-lijstjes van de connaisseurs. Zo is dit verbazingwekkende album toch nog een heel lang leven beschoren.